Муҳаммад ал-хоразмий номидаги тошкент ахборот технологиялари
Download 3.44 Mb. Pdf ko'rish
|
KIBER XAVFSIZLIK MUAMMOLARI VA ULARNING (1)
Адабиётлар.
1. Невзорова И.Б., Донина И.А. Готовность будущих техников- программистов к проектно-аналитической деятельности: структура и критерии оценки // Современные проблемы науки и образования. 2016. № 1. 2. Бегимқулoв У.Ш. “Педoгoгик тaълимдa зaмoнaвий aхбoрoт технoлoгиялaрини жoрий этишнинг илмий нaзaрий acocлaри”. Мoнoгрaфия – Т.: Фaн, 2017 3. С.Ж.Тўраев. “Дастурий воситалар асосида талабаларни касбий фаолиятга тайёрлаш методикасини такомиллаштириш”. Диссертация PhD: 13.00.05. Тошкент. 2019 й TEXNOLOGIK JARAYON OPERATORLARINI VIRTUAL REALLIK TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA O`QITISH Sevinov J.U. 1 , Nashvandova G.M. 1 1 Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti Texnologik jarayonlarning (TJ) bevosita ijro qiluvchi (operativ) xodimlarini tayyorlash darajasini oshirish zamonaviy ishlab chiqarishning eng muhim vazifalaridan biridir, buning bir necha sabablari bor. Ishlab chiqarish jarayonlarida turli ko`ngilsizliklar va xavflarni (shu jumladan inson omilining ta'sirini) kamaytirish uchun boshqaruv va himoya tizimlari tobora murakkablashtirilmoqda. Jamoatchilikning mehnat munosabatlariga bo`lgan fikri o`zgarib bormoqda: ish beruvchilar nafaqat iqtisodiyot, balki ishchilarning hayoti, sog'lig'i va ijtimoiy farovonligi, atrof-muhit holati uchun ham katta mas'uliyatni his qilmoqda, bu esa operatorlarning tayyorgarlik darajasiga bevosita bog'liqdir. Kompyuter trenajorlari (KT) - operativ xodimlarning TJ ni xavfsiz va samarali boshqarish ko`nikmalarini rivojlantirishga, shuningdek favqulodda vaziyatlarda ishlash uchun yuqori "jangovar tayyorgarlikni" saqlashga imkon beradigan muqobili yo`q o'quv vositasidir. Shu bilan birga, mashg'ulotlar odamlarga, ishlab chiqarish aktivlariga va atrof-muhitga xavf tug'dirmaydigan simulyatsiya qilingan muhitda o'tkazilishi muhimdir [1]. Qariyb yarim asrlik tarixga ega KT-lari ishlab chiqaruvchilarning tobora ortib borayotgan talablari va tegishli texnologiyalari, ayniqsa axborotlarning rivojlanishi bilan belgilanadigan tub o'zgarishlarga duch keldi. So'nggi yillarda bu ayniqsa virtual reallik (VR) ning zamonaviy texnologiyalariga katta ta'sir ko'rsatdi. Global internet tarmog`idagi VR haqidagi har 10 ta havolaning biri 199 (200 milliondan ortiq havoladan 20 millionga yaqini) sanoat sohasiga bag`ishlangan. Shulardan 3,5 millionga yaqin havolalar operatorlarni o'qitishda VR dan foydalanishga bag'ishlangan. VR texnologiyalari umumiy bozori hozirgi kunda yiliga 250 milliard dollarga baholanmoqda, ishlab chiqaruvchilar yillik daromadlarini 2020 yilga kelib 13 milliard dollarga va 2025 yilga kelib 35 milliard dollargacha oshishini prognoz qilgan. Ta'lim sohasi umumiy bozorning 5% ni tashkil qiladi (taqqoslash uchun, kompyuter o'yinlari 40% ni tashkil qiladi) va faqat rivojlangan mamlakatlarning o`zida VR mahsulotlaridan foydalanuvchilarning potentsial auditoriyasi 200 million kishini tashkil etadi [2]. TJ ni boshqarishda operatorlarning ikki turi qatnashadi: konsol (ya'ni taqsimlangan boshqaruv tizimi (TBT) operatorlari) va maydon (boshqaruvni bevosita joyida amalga oshirish) operatorlari. Simulyatorlarda konsol operatorining interfeyslarida fundamental muammolar yo'q. Unga boshqarish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlar mutlaqo instrumental hisoblanadi va texnologik platformani vizual ravishda his qilish va ko`rish talab etilmaydi. Zamonaviy KT-da, konsol operatori interfeysi deyarli mutlaq o'xshashlik darajasida amalga oshirilishi mumkin. Maydon operatorining interfeysi eas yanada murakkabroq. Ushbu murakkablik maydon operatorining vazifasi, uning foydalanuvchi interfeysida munosib aks ettirilishi bilan belgilanadi. Dala operatorining asosiy vazifasi texnologik platformada joylashgan jismoniy qurilmalar bilan o'zaro aloqa qilishdir, bu turli xil sezgi organlarini jalb qilishni talab qiladi: ko'rish, eshitish, teginish, hidlash va olingan sezgi ma'lumotlarini izohlash. Dala operatorlarining ish jarayoniga bevosita tashqi omillar ham ta’sir qiladi: ob-havo, kunning vaqti, ko'rish shartlari, shovqin, tebranish, hid, balandlikda (ba'zan 50 metrdan yuqori) ishlash kerakligi, og'ir himoya kiyimida va himoya vositalarida ishlash. Dala operatorining vazifasi (konsol operatori bilan hamkorlikda) - mavjud bo'lgan barcha ma'lumotlardan foydalanish (masofadan turib va "joyida"), favqulodda vaziyatning istalmagan oqibatlariga barham berish va minimallashtirishdir. Va buning uchun unga (konsol operatoridan farqli o'laroq) yuqorida aytib o'tilgan sezgi ma'lumotlarini his qilish imkonini bermaydigan standart 2D interfeysi yetarli emas. Ta'kidlanishicha, sxematik "tekis" interfeysning real bo'lmagan xususiyati dala operatoriga faoliyatning ratsional darajasidan emotsional tizimga o'tishiga imkon bermaydi, bu esa mashg'ulotning ahamiyatini sezilarli darajada kamaytiradi. Bunga motivatsiyani yo'qotish kiradi (xuddi kompyuter o'yinlarida bo'lgani kabi, realizm kamayganda unga bo'lgan qiziqish kamayadi). Dala operatorining an'anaviy interfeysi sxematik ko`rinishda bo'lib, TBT da qabul qilingan TJ topologiyasini qo'shimcha uskunalarni qo'shib takrorlaydi (1-rasm). |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling