Муҳандис- сапёр қўшинлари, кимёвий ҳимоя ва топогедозик таъминоти цикли катта ўқитувчиси ҚК хизматчиси Х. Уралов

Кумулятив зарядлар жуда қалин зирҳли ва темир-бетондан ясалган иншоотларни тешиш, қалин металл тунукаларни кесиш ҳамда бошқа шунга ўхшаш мақсадларда қўлланилади. Кумулятив зарядлар портлатилганда йўналтирувчи тор оқим ҳосил бўлади (2-расм). Оқимда анча чуқурликкача тешувчи ёки кесувчи кинетик энергия мавжуд.

• Кумулятив зарядлар жуда қалин зирҳли ва темир-бетондан ясалган иншоотларни тешиш, қалин металл тунукаларни кесиш ҳамда бошқа шунга ўхшаш мақсадларда қўлланилади. Кумулятив зарядлар портлатилганда йўналтирувчи тор оқим ҳосил бўлади (2-расм). Оқимда анча чуқурликкача тешувчи ёки кесувчи кинетик энергия мавжуд.
• Кумулятив зарядларнинг энг катта тешиб ўтувчи (кесувчи) таъсирига, улар тўсиққа нисбатан фокус масофасида ўрнатилганида эришилади.2-расм.
• Кумулятив зарядлар қўшинларга одатда, саноатдан тайёр ҳолда келтирилади, бироқ улар қўшинларнинг ўзида ҳам тайёрланиши мумкин.

• 2-расм. Кумулятив заряднинг ҳосил бўлиш чизмаси:
• 1 – портловчи модданинг заряди; 2 – запал уяси; 3 – кумулятив бўшлиқ; 4 – газ зарраларининг траекторияси; f – фокус масофаси.

• 2-ўқув саволи: Ёғоч, брус, ёғочлар тўпламини ва ёғоч балкаларни портлатиш учун заряд миқдорини аниқлаш.

• Заряд миқдорини тузиш ва уни портлатиладиган элементга бириктриш.

• Конструктсиянинг ёғоч элементлари (ёғоч, бруслар, қўштаврли балкалар, ёғочлар пакети, қозиқлар дастаси) ташқи зарядлар билан портлатилади.
• Ёғочни портлатиш учун қўлланиладиган зарядлар контактли ва контактсиз бўлиши мумкин.
• Контактли заряд ўзининг шаклига қараб тўпланган, узайтирилган ва шаклдор, контактсиз заряд эса фақат тўпланган бўлиши мумкин. Санаб ўтилган зарядларнинг барча турларини конструктциянинг ёғоч элементларини ҳавода ҳам, сув остида ҳам портлатиш учун қўллаш мумкин.

• Ёғочни узиб ташлаш учун зарур контактли заряднинг оғирлиги қуйидаги формула бўйича аниқланади

• С = К Д2, (19)
•  
• бу ерда:
• С - заряд оғирлиги, граммларда;
• Д - ёғочнинг диаметри, сантиметрларда;
• К - ёғочнинг тури (қаттиқлиги) ва намлигига боғлиқ бўлган коеффицент.
• Диаметри 30 см дан ортиқ бўлган ёғочларни узиб ташлаш
• учун заряд оғирлиги катталикка кўпайтирилади
• Мисол. Диаметри 35см бўлган янги кесилган қарағай ёғочни контакт заряд билан портлатиш талаб қилинади.
• Заряд оғирлигини (19) формула бўйича аниқлаймиз.

• “К”- коеффитциентининг қиймати топиш учун 17-жадвални билишимиз шарт.

Ёғочларнинг турлари	Ёғочларнинг ҳолати
	қуруқ	янги кесилган, нам ва илдизли дараҳт
Юмшоқ навли(тоғ терак)....................................... Ўртача қаттиқ нав (қарағай,қора қарағай)..... Қатиқ навли(дуб, заранг, қора қайин шумтол ва оқ қайин)………………...	0,80 1,00 1,60	1,00 1,25 2,00

• Ёғочнинг диаметри 30см дан ортиқ бўлса қуйидаги тартибда аниқланади

• С = КД2 = 1,25 • 352 = 1530г.
• Ёғочнинг диаметри 30см дан ортиқ эканлигини ҳисобга
• олиб, заряд оғирлигини га кўпайтирамиз.
• Натижани 1800гр.гача яҳлитлаймиз (тўртта катта ва битта кичик ёки тўққизта кичик тротил шашкалар зарур).
• Заряд портлатиладиган ёғочга мустаҳкам ва тирқишсиз маҳкамланиши керак. Илдизида турган дараҳтни ағдаришда зарядни дараҳт қулаши мўлжалланган томонга маҳкамлаш керак. Зарядни дараҳтга зичроқ жойлаштириш учун дараҳт чопиб текисланади (1- расм).

• Зарядни ёғочга зичроқ жойлаштириш учун ёғоч чопиб текисланади (1- расм).

• Зарядни дараҳтга зичроқ жойлаштириш учун дараҳт чопиб текисланади.

• Брусни узиб ташлаш учун зарур контакт зарядининг оғирлиги қуйидаги формула бўйича аниқланади

• С = К F, (20)
• бу ерда:
• С ва К — (19) формуладаги каби:
• F — брус кўндаланг кесимининг юзи сантиметр квадратларда.
• Бруснинг қалинлиги h 30см дан ортиқ бўлса (портлаш
• таъсири йўналиши бўйича ўлчанади) заряд оғирлиги
• катталикка кўпайтирилади. Таркибий бруслар зарядларни ҳисоблашда бутун деб қабул қилинади.

• Мисол. Эни 40см ва қалинлиги 32см (кўндаланг кесимининг юзи F = 40•32 =1280см2) бўлган қуруқ қарағай брусни контакт заряди билан портлатиш талаб қилинади.
• Заряднинг оғирлигини (20) формула бўйича аниқлаймиз
• С = КF = 1 • 1280 = 1280г. (20)
• Бруснинг қалинлиги 30см дан ортиқ эканлигини
• ҳисобга олиб, заряд оғирлигини га кўпайтирамиз.
• Натижани 1400г гача яхлитлаймиз (учта катта ва битта кичкина ёки еттита кичик тротил шашкалар керак бўлади).

• Заряд одатда, бруснинг кенг қиррасига кўндаланг жойлаштирилади расмда

• МУСТАҚИЛ ТАЙЁРГАРЛИКГА ТОПШИРИҚЛАР

• 1. Портловчи моддалар синифланиши, зарядларни кўриниши ва шаклини иш дафтарларга ёзиб конспект қилиш.
• Ёғоч, брус, ёғочлар тўпламини ва ёғоч балкаларни портлатиш учун заряд миқдорини аниқлашни ўрганиш.
• Ҳарбий шартли белгиларни ўрганиш.

Эътиборингиз учун раҳмат !

• Эътиборингиз учун раҳмат !