Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti talabasi hamidov

---

 
 
 
 
 
 
 
 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT 
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI TALABASI HAMIDOV
HURSHEDJONNING TA’LIM NAZARIYASI FANIDAN PSIXOLOGIK 
RIVOJLANISH MEHNAT BILAN O’ZLASHTIRISH VA RIVOJLANISH 
JARAYONLARI MAVZUSIDAGI MUSTAQIL ISHINING HISOBOTI 
 
 
 
 
 
 
 
TASHKENT-2023 

---

MAVZU: PSIXOLOGIK RIVOJLANISH MEHNAT BILAN 
O’ZLASHTIRISH VA RIVOJLANISH JARAYONLAR 
 
REJA: 
I KIRISH QISM 
1. Psixologik rivojlanish 
2. Mehnat psixologiyasi 
II ASOSIY QISM 
3. Rivojlanish psixologiyasi sohalari 
4. Psixologik rivojlanish bosqichlari 
5. Hissa qoshgan olimlar 
III YAKUNIY QISM 
6.Xulosa 
7.Foydalanilgan adabiyotlar roýxati 

---

Rivojlanish psixologiyasi 
Rivojlanish psixologiyasi - odamlarning hayot davomida qay tarzda nima uchun 
oʻsishi, oʻzgarishi va moslashishi haqidagi ilmiy tadqiqot fanidir. Dastlab 
chaqaloqlik va bolalar bilan bogʻliq boʻlgan bu soha oʻsmirlik, kattalar rivojlanishi, 
qarish va butun umrni oʻz ichiga olgan holda kengaydi. Rivojlanish psixologlari 
fikrlash, his qilish va xatti-harakatlarning hayot davomida qanday oʻzgarishini 
tushuntirishga harakat qiladi. Bu soha oʻzgarishlarni uchta asosiy oʻlchov boʻyicha 
tekshiradi, ular jismoniy rivojlanish, kognitiv rivojlanish va ijtimoiy hissiy 
rivojlanishdir. Ushbu uch oʻlchov motorli koʻnikmalar, ijro funksiyalari, axloqiy 
tushunish, tilni oʻzlashtirish, ijtimoiy oʻzgarish, shaxsiyat, hissiy rivojlanish, oʻz-
oʻzini anglash va shaxsiyatni shakllantirish kabi keng mavzularni oʻz ichiga oladi. 
Mehnat psixologiyasi 
Mehnat psixologiyasi - insonning mehnatga munosabati, mehnat faoliyatining 
qonuniyatlari va uning rivojlanishini tadqiq qiladigan psixologiya sohasi. Mehnat 
psixologiyasi mehnatda shaxsning faoliyati, boʻsh vaqti, dam olishining ishlab 
chiqarishga taʼsirini ham oʻrganadi. Mehnat psixologiyasi nemis-amerikalik 
psixolog G. Myunsterberning (1863—1916) "Psixologiya va ishlab chiqarish 
unumdorligi" (1913) va "Psixotexnika asoslari" (1914) kitoblari chiqqan davrdan 
boshlab alohida soha sifatida vujudga kelganligi eʼtirof etilgan. Mehnat 
psixologiyasining asosiy vazifasi ishlab chiqarish munosabatlarini yaxshilash, 
mehnatkashlarga zarur shart-sharoit yaratib berish, kasb layoqatini aniqlash, kasb 
kasalliklarining , ishlab chiqarishda jismoniy falokatlarning , psixologik stress, 
tolikish va zoʻriqish holatlarining oldini olishdir. 
Rivojlanish psixologiyasi sohalari 
Rivojlanish psixologiyasi ta'lim psixologiyasi, bolalar psixopatologiyasi, sud-tibbiy 
rivojlanish psixologiyasi, bolalar rivojlanishi, kognitiv psixologiya, ekologik 
psixologiya va madaniy psixologiya sohalarni o'z ichiga oladi. XX asrning nufuzli 

---

rivojlanish psixologlari orasida Urie Bronfen renner, Erik Erikson, Zigmund Freyd, 
Anna Freyd, Jan Piaget, Barbara Rogoff, Ester Thelen va Lev Vygotsky bor. 
Hissa qo'shgan olimlar 
Jan-Jak Russo va Jon B.Uotson odatda zamonaviy rivojlanish psixologiyasi uchun 
asos bo'lib xizmat qiladi. XVII asrning o'rtalarida Jan Jak Russo rivojlanishning 
uch bosqichini tasvirlab berdi: chaqaloqlik, bolalik, va o'smirlik.Rivojlanish 
psixologiyasi odatda inson hayoti davomida ma'lum o'zgarishlar (kognitiv, 
ijtimoiy, intellektual, shaxsiyat) qanday va nima uchun sodir bo'lishiga qaratilgan. 
Ko'pgina nazariyotchilar psixologiyaning ushbu sohasiga katta hissa qo'shdilar. 
Ulardan biri Erik Erikson psixologik rivojlanishning sakkiz bosqichi modelini 
ishlab chiqdi. U odamlarning umri davomida bosqichma-bosqich rivojlanib 
borishiga va bu ularning xatti-harakatlariga ta'sir qilishiga ishongan 
XIX asr oxirida Darvinning evolyutsion nazariyasi bilan tanish bo'lgan psixologlar 
psixologik rivojlanishning evolyutsion tavsifini izlay boshlaganlar. Bu yerda 
taniqli psixolog G. Stenli Xoll bolalik yoshini insoniyatning oldingi asrlari bilan 
bog'lashga harakat qilgan.Taqlid: Bola va irqdagi ong va aqliy rivojlanishning 
tabiiy tarixidagi bo'lim: usullar va jarayonlar mavzularida insholar yozgan Jeyms 
Mark Baldwin rivojlanish psixologiyasi nazariyasida sezilarli darajada ishtirok 
etdi.Kontseptsiyalari rivojlanish bo'lgan Zigmund Freyd jamoatchilik fikriga 
sezilarli ta'sir ko'rsatdi.Kognitiv rivojlanish, birinchi 
navbatda, chaqaloqlar va bolalar ichki aqliy 
qobiliyatlarni egallash, rivojlantirish va ulardan 
foydalanish usullari bilan bog'liq: muammolarni hal 
qilish, xotira va til. Kognitiv rivojlanishning asosiy 
mavzulari tilni o'zlashtirish va idrok etish va harakat 
qobiliyatlarini rivojlantirishni o'rganishdir. Piaget 
kognitiv qobiliyatlarning rivojlanishini o'rganish 

---

bo'yicha nufuzli dastlabki psixologlardan biri edi. Uning nazariyasiga ko'ra, 
rivojlanish go'daklikdan voyaga yetgunga qadar bir qator bosqichlardan 
o'tadi.Boshqa olimlardan: masalan, Lev Vygotskiy, rivojlanish bosqichlar bo'yicha 
emas, balki tug'ilishdan boshlangan va o'limgacha davom etadigan rivojlanish 
jarayoni bunday tuzilish va yakuniylik uchun juda murakkab ekanligini ta'kidladi. 
Shu nuqtai nazardan qaraganda, rivojlanish jarayonlari uzluksiz davom etadi. 
Shunday qilib, rivojlanishni olish uchun mahsulot sifatida ko'rib chiqish o'rniga 
tahlil qilish kerak. 
Psixologik rivojlanish bosqichlari 
Nemis-amerikalik psixolog Erik Erikson va uning hamkori va rafiqasi Joan 
Erikson hayot davomida biologik, psixologik va ijtimoiy omillar taʼsirida inson 
rivojlanishining sakkiz bosqichini taʼkidlaydi. Har bir bosqichda odam muammoni 
yoki ekzistensial dilemmani hal qilishi kerak. Dilemmani muvaffaqiyatli hal qilish 
odamda ijobiy fazilatlarni singdirishiga olib keladi, ammo bu bosqichning asosiy 
muammosini hal eta olmaslik inson yoki uning atrofidagi dunyo haqida salbiy 
tasavvurlarni kuchaytiradi va shaxsning shaxsiy rivojlanishi rivojlana olmaydi. 
Birinchi bosqich, Ishonchga qarshi- ishonchsizlik goʻdaklik davrida sodir boʻladi. 
Birinchi bosqich uchun ijobiy fazilat – bu umid, chaqaloq kimga ishonishni 
oʻrganishi va uni qoʻllab-quvvatlovchi odamlar guruhining u yerda boʻlishiga umid 
qilishdir. 
Ikkinchi bosqich – Avtonomiyaga qarshi-sharmanda va shubha ijobiy fazilat bilan 
iroda. Bu erta bolalik davrida sodir boʻladi, qachonki bola nimaga qodirligini kashf 
qilish orqali mustaqil boʻlishni oʻrganadi, agar bola haddan tashqari nazorat 
qilinsa, oʻzini-oʻzi qadrlash va shubhaga olib kelishi mumkin boʻlgan 
qobiliyatsizlik hissi kuchayadi. 
Uchinchi bosqich – Tashabbusga qarshi-aybdorlik. Qabul qilingan fazilat – bu 
maqsad tuygʻusi. Bu birinchi navbatda oʻyin orqali sodir boʻladi. Bu bola 
qiziquvchan boʻladigan va boshqa bolalar bilan koʻp muloqot qiladigan bosqich. 

---

Qiziquvchanligi oshgani sayin ular koʻp savollar berishadi. Agar juda koʻp 
aybdorlik hissi mavjud boʻlsa, bola oʻz dunyosi va undagi boshqa bolalar bilan 
muloqot qilishda sekinroq va qiyinroq vaqtga ega boʻlishi mumkin. 
Lev Vygotskiy Sovet davridagi rus nazariyotchisi boʻlib, u bolalar oʻz madaniyati 
aʼzolari bilan amaliy tajriba va ijtimoiy aloqalar orqali oʻrganishini taʼkidlagan. 
Vygotskiy muammoni hal qilish faoliyati davomida bolaning rivojlanishini 
tekshirish kerak deb hisoblardi. Piagetdan farqli oʻlaroq, u bola yangi vazifani 
(„proksimal rivojlanish zonasi― deb ataladi) oʻrganish chegarasida boʻlganida, 
kattalarning oʻz vaqtida va sezgir aralashuvi bolalarga yangi vazifalarni 
oʻrganishga yordam berishi mumkinligini taʼkidladi. Proksimal rivojlanish zonasi 
– bu bolalarning oʻrganishini tushuntirish va kattalar yoki tengdoshlar bilan 
birgalikda muammolarni hal qilish faoliyatini tushuntirish uchun ishlatiladigan 
vosita.Kattalarning bu roli koʻpincha malakali „ustoz― deb ataladi, holbuki bola 
koʻpincha kognitiv shogirdlik " deb ataladigan taʼlim jarayoni orqali oʻrganuvchi 
shogird hisoblanadi, Martin Xill „Haqiqat dunyosi bolaning ongiga taalluqli 
emas―-deb taʼkidlagan. Ushbu usul „iskela― deb nomlanadi, chunki u bolalar 
allaqachon ega boʻlgan yangi bilimlarga asoslanadi va kattalar bolaga oʻrganishga 
yordam beradi. Vygotskiy bolaning rivojlanish modelini aniqlashda madaniyatning 
roliga katta eʼtibor qaratgan, rivojlanish ijtimoiy darajadan individual darajaga 
oʻtishini taʼkidlagan. Boshqacha qilib aytganda, Vygotskiy psixologiya inson va 
uning atrof-muhit oʻrtasidagi munosabatlar orqali inson ongining rivojlanishiga 
eʼtibor qaratishi kerakligini taʼkidladi. Uning fikricha, agar olimlar bu aloqani 
eʼtiborsiz qoldirishda davom etsalar, bu eʼtiborsizlik inson ongini toʻliq 
tushunishga toʻsqinlik qilgan . 
Xulosa 
Barcha faoliyat turlarinig o’ziga xos psixologik jarayonlari mehnat psixologiyasi 
kabi termin tushunchalari bo’ladi. Ular bu ishni qanday qilish qanday boshlash 

---

yuritish kabi omillar va kerakli darslar yigíndisidir.Hozirgi kunda nimaiki 
qilmaylik hamma bu dunyoda tez boyib ketish tezroq yaxshi oylikli ishga otirish 
kabi narsalarni xohlaydi lekin aslida o’sha sohasining psixologiyasini anglab 
yetmasdan bu ishni qilish qiyin. Hayotda o’z maqsadiz yolida’tinmay o’z ustizda 
ishlashiz ko’proq practice qilishiz sizni maqsadizga albattta erishtiradi ishoning 
bundan boshqa formula yoq bu hayotda.