Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti farg`ona filiali kompyuter injiniring fakulteti

Birinchi qadam modelni yaratish asl ob'ekt haqida ba'zi bilimlarni talab qiladi. Modelning kognitiv imkoniyatlari modelning asl ob'ektning har qanday muhim xususiyatlarini aks ettirishi (ko'paytirishi, taqlid qilishi) bilan belgilanadi. Shu bilan birga, modellashtirilgan ob'ektning ayrim tomonlarini o'rganish boshqalarni rad etish hisobiga amalga oshiriladi.
Ikkinchi bosqich model mustaqil tadqiqot ob'ekti sifatida harakat qilishi bilan tavsiflanadi, bunda bunday tadqiqot shakllaridan biri "model" tajribalarini o'tkazishdir. Shu bilan birga, modelni qo'llash shartlari o'zgartiriladi va olingan ma'lumotlar belgilanadi.
Ustida uchinchi bosqich bilimlarni modeldan asl nusxaga o'tkazish amalga oshiriladi, model haqidagi bilimlar originalning xususiyatlarini hisobga olgan holda tuzatiladi.
To'rtinchi bosqich- bu modellar yordamida olingan bilimlarning amaliy sinovi va ulardan ob'ektning umumiy nazariyasini qurish, uni o'zgartirish yoki boshqarish (B. A. Glinskiy, E. N. Gryaznov, E. N. Nikitin, B. S. Dynin).
Modellashtirish - tsiklik jarayon bu birinchi to'rt bosqichli tsikldan keyin ikkinchi, uchinchi va hokazolar bo'lishi mumkinligini anglatadi. O'rganilayotgan ob'ekt haqidagi bilimlar har bir yangi davr bilan kengaytiriladi, takomillashtiriladi, to'ldiriladi va chuqurlashadi.
Inson tomonidan yaratilgan har qanday model nisbatan tugallangan. Qidiruv qanchalik chuqurroq va chuqurroq amalga oshirilsa, model shunchalik mukammal bo'ladi. Tadqiqotlar natijasida birinchi tartibli model, ikkinchi tartibli model ... N-ro tartibli model paydo bo'ladi. Birinchi model tadqiqotchining sezgi, kuzatishlari, birlamchi g‘oyalari asosida yaratiladi; ikkinchi model - tajriba tadqiqoti (so'rovnoma, so'rov, test, mutaxassislar bilan suhbat va boshqalar) natijasida; uchinchi model - eksperimental ish natijalari asosida; to'rtinchisi - yangi sharoitlarda modelni aprobatsiya qilish jarayonida. Har bir keyingi model asl ob'ektning muhim munosabatlarini aniqroq aks ettiradi.
IN o'tgan yillar modellashtirish o'quv amaliyotiga mustahkam kirdi. 20-asr oxirida innovatsiyalarning gullab-yashnashi. ta'lim jarayonlari modellarining juda keng doirasini, kontseptual modellarni va boshqalarni keltirib chiqardi. Bugun biz ta'limda muallifning ob'ektning u yoki bu rivojlanishini tushunishini ifodalovchi ko'plab modellarning mavjudligi haqida gapirishimiz mumkin. Ushbu nazariy model asosida haqiqatda ta'lim amaliyotiga ta'sir qiluvchi operatsion model yaratilmoqda. Masalan, o'quvchilarni profildan oldin tayyorlash modeli (L. N. Serebrennikov).
Nazariya asosida emas, balki tajriba, sog‘lom sezgi va aql-idrok asosida vujudga kelgan hayotiy (kelib chiqqan va rivojlanayotgan) ta’lim amaliyoti ham namuna bo‘la oladi. Keyin u yorqin, sifat jihatidan ifodalangan o'ziga xoslikka ega bo'ldi: nazariy jihatdan tasvirlangan, u, masalan, turli yoshdagi guruhlarda o'rganish kontseptsiyasi va modelini o'tkazishga qodir modelga aylandi (L. V. Baiborodova).
Ko'pincha pedagogik tizimlarni modellashtirish ob'ektning kontseptual modelini yaratish bilan chegaralanadi, ularning rivojlanishini bashorat qilish uchun foydalanish mumkin emas. Bunday model har qanday pedagogik tadqiqotning ajralmas qismi bo'lgan eksperimental tekshirishni talab qiladigan bir qator taxminlarni o'z ichiga oladi. Ular amaliyotni o'zgartirish va pedagogik tizimni rivojlantirishning eng yaxshi usullarini bashorat qilishning konstruktiv tamoyillarini ochib berishlari kerak.
Qayd etilganidek, modellashtirish amalda hali mavjud bo'lmagan yangi narsani qurish vazifasini ham bajaradi. “Tadqiqotchi real jarayonlarning o‘ziga xos xususiyatlarini va ularning tendentsiyalarini o‘rganib chiqib, shular asosida izlaydi. asosiy fikr ularning yangi kombinatsiyalarini, aqliy qayta tartibga solishni amalga oshiradi, ya'ni. o'rganilayotgan tizimning kerakli holatini modellashtiradi. O'rganilayotgan tarkibiy qismlar o'rtasidagi mexanizmlarni ochib beruvchi gipoteza modellari yaratiladi va shu asosda tavsiyalar va xulosalar tuziladi, keyinchalik ular amaliyotda tekshiriladi. Bu, xususan, yangi turdagi dizaynlashtirilgan modellardir ta'lim muassasalari: ta’lim darajasi turlicha bo‘lgan tabaqalashtirilgan maktab, gimnaziya, litsey, kollej, mikrorayon ijtimoiy markaz va boshqalar.Bu modellarning har birida o‘tmish tajribasi o‘ziga xos tarzda sintezlanadi, hozirgi zamon xususiyatlari. taniqli namunalardan, samarali innovatsiyalar haqidagi taxminlardan olingan. Shuni esda tutish kerakki, har qanday model har doim asl nusxadan kambag'aldir. U faqat uning individual tomonlari va aloqalarini aks ettiradi, chunki nazariy modellashtirish har doim mavhumlikni o'z ichiga oladi.
Simulyatsiya samaradorligi modelni tekshirishdan keyin aniqlanadi. Agar modelni ko'rsatilgan maqsadda qo'llash tadqiqotchining fikriga ko'ra, ma'lum mezonlarga javob beradigan muvaffaqiyatli bo'lsa, modelni tanlash muvaffaqiyatli bo'ldi.
Model juda ko'p ijobiy tomonlarga ega bo'lsa-da, model namoyishlarining cheklovlari shubhasizdir. Har qanday model faqat muallifning ixtirosidir; u, albatta, muayyan jarayonlar haqidagi tushunchamizni yaxshilaydi, lekin, albatta, cheklangan, jarayon, hodisa, ob'ektning to'liqligini tugatmaydi.
Modellashtirish usulidan foydalanishda xatolikka yo'l qo'ymaslik uchun tadqiqotchi quyidagilarni e'tiborga olishi kerak:

• 
  - modellashtirish o'z-o'zidan maqsad emas, u muammoni o'rganishga hissa qo'shishi kerak;
  
• 
  - bu usul boshqa tadqiqot usullari bilan birlashtirilgan;
  
• 
  - metoddan foydalanish samaradorligi tadqiqotchining ko'pgina aqliy va ruhiy jarayonlariga bog'liq;
  
• 
  - modelning adekvatligiga hech qachon ishonch hosil qila olmaysiz, gomomorfizm munosabati mavjudligini isbotlashning qat'iy usuli yo'q (odatda gomomorfizm induktiv ravishda oqlanadi, bu xatolar bilan to'la);
  
• 
  - modellashtirish ob'ekti o'zgarishi mumkin, o'tmishda muvaffaqiyatli ishlagan model hozirgi paytda foydali bo'lishi shart emas;
  
• 
  - modelni qo'llash chegaralari, qoida tariqasida, noma'lum, ba'zi model tajribalarining natijalari foydali bo'lishi mumkin, boshqalari esa yo'q.
  

Zamonaviy pedagogik tadqiqotlarni modellashtirish usulidan foydalanmasdan olib borish qiyin. Agar o'rganish natijalari asosida o'qituvchi umumlashtirilgan va mavhum tasvirlashning maxsus ob'ektini, o'rganilayotgan hodisaning sxemasini (hodisalar modeli) qursa, tadqiqot chinakam ilmiy xususiyatga ega bo'ladi.