Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti kiberxavfsizlik va kriminalistika

II. Kompyuter tarmog’i modellari va umumiy tushunchalari:
1. ISO/OSI modeli umumiy tasnifi.

Ushbu model 1983 yilda Xalqaro Standartlar Tashkiloti (ISO) tomonidan ishlab chiqilgan. Bu turli qatlamlarda ishlatiladigan xalqaro protokollarni standartlashtirish bo'yicha birinchi qadam edi. Bu ochiq tizimlarni, ya'ni boshqa tizimlar bilan aloqa qilish uchun ochiq bo'lgan tizimlarni ulash bilan bog'liq bo'lib, model ISO-OSI (Ochiq tizimning o'zaro aloqasi) Yo'naltiruvchi model. OSI - bu tarmoq tizimlari uchun mo'ljallangan qatlamli ramka. Ushbu model tufayli kompyuter tizimining barcha turlari o'rtasida ulanish mumkin. Uning 7 ta qatlami bor, lekin har bir qatlam bir-biri bilan bog'liq. Har bir qatlam tarmoq orqali ma'lumotlarni uzatish jarayonining bir qismini tavsiflaydi.

OSI modeli 7 pog`onasi

• 
  1-Fizik yani (jismoniy) qatlami.
  
• 
  2-Kanal qatlami.
  
• 
  3-Tarmoq qatlami.
  
• 
  4-Transport qatlami.
  
• 
  5-Seans qatlami.
  
• 
  6-Taqdimot qatlami.
  
• 
  7-Amaliy qatlami.
  

2. 
   TCP/IP modeli umumiy tasnifi;
   

Transmission Control Protocol/Internet Protocol (qisqacha TCP/IP) kompyuter tarmogʻi protokoli boʻlib, Internet bilan yaqin aloqada boʻlgani sababli Internet protokoli deb ham ataladi. Internet protokoli oilasining tuzilishi TCP/IP Reference Modeli tavsiflangan. Kompyuter tarmogʻi ga ulangan kompyuterning identifikatsiyasi IP-manzil yordamida amalga oshiriladi. Protokollar oilasiga shuningdek yana User Datagram Protocol, qisqacha UDP ham kiradi.
Kompyuter tarmogʻi, EHM tarmogʻi — axborotlarni uygʻunlashtirib almashinish maqsadida uzatish liniyalari orqali bogʻlangan alohida kompyuterlar majmui.

7-rasm. Kompyuter taqrmog’i.
UDP (User Datagram Protocol — foydalanuvchi datagrammasi protokoli) — IP-bogʻlanish qilmasdan, tarmoq orqali maʼlumot joʻnatish transport protokoli. OSI modeli bosqichining eng oddiy protokoli hisoblanadi. TCP dan farqli ravishda u joʻnatilgan maʼlumotlarni yetib borishini taʼminlab bermaydi. UDP joʻnatilgan paketlarni yetib borgan yoki yetib bormaganligi haqidagi soʻrovni amalga oshirmaydi. Buni natijasida paketlar yoʻqolishi vujudga kelishi mumkin. UDP protokolining tezligi katta, agar bu protokolga ham TCP protokoliga oʻxshash soʻrovnoma xizmati qoʻshilsa uning tezligi katta hajmdagi maʼlumotlarni yuborish uchun yetarli boʻlmas edi. UDP protokilidagi paketlar yoʻqotilishi deyarli sezilmaydi, chunki katta hajmdagi video axborot ichidan mikro sekundlar yoʻqolganini inson koʻzi ilgʻamaydi. UDP protokoli katta hajmdagi maʼlumotlarni uzatishga moʻljallangan boʻlib , asosan togʻridan-toʻgʻri translyatsiyalarni, jonli efirlarni va katta hajmdagi video maʼlumotlarni yuborish uchun foydalaniladi.

2.