Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti r. R. Ibraimov, D. А. Davronbekov, M. O. Sultonova, E. B. Tashmanov, U. T. Aliyev «simsiz aloqa tizimlari va dasturlari»

HSATda chastotaviy rejalashtirish. Kanallarn taqsimlash 
usullaridan biri ikkilangan tuzilma usuli hisoblanadi. Bu usulnng eng 
oddiy qoidasiga muvofiq, BTSga k, k + ℓ, k+ ℓS nomerlarga ega 
bo‘lgan kanallar to‘plam ajratiladi, bu yerda k – turli tplamlarni 
ishlatadigan 
stansiyalar 
guruhidagi 
BTSning 
nomeri, 
ya’ni
k = 1,2 … S. Masalan, 3 raqami bilan belgilangan yacheykalarda k = 7 
da 3,10,17,24 …va h.k. kanallar ishlatiladi. 
Yo‘naltirilgan antennalarli tizimda simvollararo halaqitlarni 
so‘ndirish yonma-yon kanallar antennalarining mos fazoviy 
yo‘naltirish hisobiga yanada samarali bo‘ladi. 
Bunday chastotaviy rejalashtirishning (qayd etilgan) boshqa 
usullari simvollararo halaqitlar darajasin ta’minlash bo‘yicha 
taxminan o‘sha natijani beradi. 
CHastotalar kanallarini qayd etilgan taqsimlash usulidan 
tashqari, dinamik taqsimlash usuli ma’lum, uning asosiy vazifasi 
kanallardan foydalanish samaradorligini oshirish va bu yacheykaning 
barcha kanallari band bo‘lganida chaqiruvni blokirovkalanishi 
ehtimolligini kamaytirish hisoblanadi. Bunda barcha kanallari band 
bo‘lgan BTSlarga aloqa seansi vaqtiga qo‘shni yacheykalardan 
kanallar taqdim etiladi.
Shuningdek kanallarni taqsimlashning aralash usullarini ham 
ishlatish mumkin. Bunday tizimlarda har bir BTSga qayd etilgan 
kanallar soni, shuningdek bir qancha dinamik taqsimlangan kanallar 

---

84 
ajratiladi. Bunday qurishda chaqiruvni blokirovkalanshi ehtimolligi 
ham mavjud bitta kanalga yuklamaga, ham qayd etilgan va dinamik 
kanallar sonlari orasidagi tanlangan nisbatga bog‘liq bo‘ladi. 
Dinamik va aralash taqsimlashning muhim avzalligi ular bitta 
kanalga telefon yuklamasini, agar uning zichligi o‘zgarmas bo‘lmasa, 
tenglashtirishni amalga oshirishga imkon berishi hisoblanadi. Qayd 
etilgan taqimlashda bunga yacheykaning radiusini kamaytirish, 
shuningdek yuqori trafikli joylarda BTSga kanallar sonini oshirish 
yo‘li bilan erishiladi. Bunday tamoyil bo‘yicha tizimning dastlabki 
ishga tushirilishi amalga oshiriladi, ya’ni dastlab yirik yacheykalarli 
bir necha BTSlar kiritiladi, keyin esa sotali panjaraning bosqichma-
bosqich bo‘linishi yo‘li bilan tizim maksimal o‘tkazish qobiliyati 
rejimiga o‘tadi. 
HSATni loyihalashtirishda nafaqat chastotaviy rejalashtrish va 
kanallarni taqsimlash masalalarini o‘rganish, balki UQTni shahar va 
shahar oldi zonalarini tarqalishin tadqiq qilish muhim ahamiyatga ega. 
Ko‘p karrali qaytish (ko‘p nurlilik) mumkin bo‘lgan shahar va qishloq 
joylari sharoitlarida UQTning tarqalishini o‘tkazilgan ko‘p sonli 
tadqiqotlari ko‘rsatdiki, radioto‘lqinlarning so‘nishi sezilarli tarzda 
faqat BTS antennasining h balandligiga bog‘liq bo‘ladi va uning 
ortishi bilan kamayadi. Bundan tashqari, signalning quvvati antennalar 
orasidagi masofaga bog‘liq ravishda deyarli bir xil o‘zgaradi. 
HSATga, bir tomondan aralash kanallarli yacheykalarning 
o‘zaro halaqatlari, boshqa tomonda kanallararo halaqitlarning 
mavjudligi bilan shartlanadigan ichki tizimli halaqitlar ham 
xususiyatli hisoblanadi. O‘zaro halaqitlar sathi S va D tarmoqlarning 
tanlangan parametrlari orqali aniqlanadi, ular berilgan o‘tkazish 
qobiliyati va ajratlgan chastotalar polsasida halaqit qiluvchi 
stansiyalar sonin aniqlashga imkon beradi. Agar umumiy BTSlar soni 
katta bo‘lmasa, ya’ni L S qiymatdan sezilarli ortiq bo‘ladi, u holda 
tizimda bir yoki bir necha halaqit qiluvchi stansiyalar bo‘lishi 
mumkin. 
Ichki tizimli halaqitlarni hisoblashning turli uslublari mavjud. 
Ular bo‘yicha hisoblash natijalari taxmnan bir xil. Bunday 
hisoblashlarni tahlil qilish ko‘rsatdiki, halqitbardoshlikni oshirish va 
spektrdan yanada samarador foydalanish uchun BTSga yo‘naltirilgan 
120° - antennalarning o‘rnatilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bu 
holda har bir BTS olti burchakli yacheykaning burchaklaridan biriga 
joylashtiriladigan va shunday tarzda bir vaqtda uchta yacheykani 

---

85 
qamrab oladigan uch sektorli antennaga ega. Har bir yacheykaga 
uchta BTSlardan uchta sektorlar to‘g‘ri keladi, u holda BTSlarning 
umumiy soni tizimning yacheykalari soniga teng bo‘ladi. MS olti 
burchakli yacheykaning burchaklaridan biriga joylashadigan yomon 
hol uchun S=1da, qabullagich kirishidagi signal/halaqit nisbati 1,7 dB 
qiymatgacha ortadi. Umumiy holda ko‘rinadiki, yo‘naltirilgan 
nurlanish HSATda o‘zaro halaqitlar darajasni kamaytirishning 
samarali chorasi hisoblanadi.