Muhammed Al – Xorezmiy atindag’i Tashkent informaciyaliq texnologiyalari universiteti No’kis filiali 3001-18/1ki 4-kurs

Muhammed Al – Xorezmiy atindag’i Tashkent informaciyaliq texnologiyalari universiteti No’kis filiali 3001-18/1ki 4-kurs ( sirtqi ta’lim ) talabasi Kokenov Adilbek Maxsetbaevichtin’ “Individual proektlerdi birlestiriw” pa’ninen juwmaqlawshi bahalaw jumisi
No’kis-2022
TEMA: Tayarliqtin’ ha’r tu’rli basqishlarinda arnawli qabilyetlerin bahalaw

Jobasi:

1. 
   Texnikaliq tayarliqti a’meliyatqa en’ jaydiriw, u’yretiw ha’m qa’iplestiriw basqishlari
   
2. 
   Texnikaliq sheberlikti qa’liplestiriw faktorlari.
   
3. 
   Voleybol jarıslarının' qag'ıydaları ha’m qabiyetlerin bahalaw
   

Sportshilardin’ jarislarda qatnasiw iskerligi olardi belgili sport tu’rine mas bolg’an ha’reket ta’jriybelerin normasina jetkerip orinladi talap etedi. Ha’reket ta’jriybesin sheberlik penen orinlaw, jarislarda jen’iske erisiw bul ko’p jilliq sport trenirovkasi tiykarinda ko’rinedi. Ha’reket ta’jriybelerin orinlaw texnikasi qansheli qa’liplesken bolsa, jarsda jen’iske erisiw imkaniyati sonsheli joqari boladi.

Jen’iske erisiw – bul jaristin’ tiykarg’i maqseti esaplanadi. Biraq jen’iske erisiw sportshilardin’ aniq ha’m juwmaqlawshi maqsetlerine qaratilg’an ha’reketlerine baylanisli. Demek, texnikaliq tayarliq ko’p jilliq sport rawajlaniwi protsessinin’ tiykarg’i negizi esaplanadi.
Sport texnikasi- bul qa’niygelestirilgen bir waqittin’ o’zinde, izbe-iz ha’m belgili maqsetli ta’rtipte orinlanatug’in ha’reketler komplesi. Sport texnikasi ha’reketti aniq, jen’il, jag’dayg’a muwapiq, kem ku’sh sariplap, joqari na’tiyjede orinlawg’a qaratilg’anboliwi lazim.
Texnikaliq tayarliq – ko’p jilliq iskerlik bolip, belgili ha’reketler kompleksin texnikaliq ta’repten belgili maqsetli ta’rtipte, jag’dayg’a muwapiq turaqli, quramali ha’m na’tiyjeli orinlawdi ta’miynlewshi pedagogikaliq protsess esaplanadi. Bul protsess sport tayarlig’inin’ ajiralmas bo’legi bolip esaplanadi.
Texnikaliq tayarliqtin’ son’g’i maqseti ha’reket yamasa ha’reketler kompleksin texnikaliq ta’repten ha’r qanday jag’daylarda ha’m qarsi ta’sirler sharayatinda turaqli ha’m na’tiyjeli orinlawdan ibarat.
Texnikaliq tayarliqtin’ pedagogikaliq na’tiyjesi ha’m onin’ sportshilar iskerliginde ko’riniwi sportshilardin’ sheberligi dep ataladi. Bul sipat belgili rejege tuykarlanip basqishpa-basqish qadag’alaw shinig’iwlari ( testler ) ha’mjazba baqlaw usillari ja’rdeminde shinig’iwlar ha’m de jarislar protsessinde bahalanip turiladi.
Texnikaliq tayarliqtin’ tiykarg’i waziypasi – oyin texnikasinin’ biomexanikaliq nizamliqlarin o’zlestiriw ha’m ha’reket yamasa ha’reketler kompleksin texnikaliq ta’repten maqsetke muwapiq turaqli ha’m quramali qa’liplestiriw. Jan’a ha’reket texnikasin u’yreniw, o’zlestiriw bar bolg’an ha’reket ta’jriybesine tiykarlanadi.
Ha’reket yamasa ha’reketler kompleksinin’ texnikasin o’zlestiriw shug’illaniwshida ku’sh, tezlik, shaqqanliq, shidamliliq, iyiliwshen’lik siyaqli fizikaliq sipatlardi rawajlandiriwshi shinig’iwlardin’ orinlaniw ta’rtibi ha’m bag’dari u’yretiletug’in ( o’zlestiriletug’in ) oyin ta’jriybesinin’ texnikasina sa’ykes boliwi maqsetke muwapiq esaplanadi.
Ha’reketler texnikasina u’yretiw pritsessinde to’mendegi metodikaliq usinislarg’a a’mel etiw lazim:
- Birinshiden, belgili ha’reket tevnikasin ( eger nadurus u’yretilgen bolsa ) qaytadan u’yretiw jag’dayina shek qoyiw maqsetinde u’yteriw protsessinin’ baslaniwindayaq tuwridan – tuwri ha’reket texnikasin en’ na’tiyjeli usilina u’yretiw za’ru’r;
- Ekinshiden, u’yretiw protsessinde teoriyaliq shinig’iwlarina ayriqsha itibar beriliwi za’ru’r, tap u’yreniwshi u’yretilip atirg’an ha’reket texnikasinin’ orinlaw ta’rtibin toliq an’lap jetsin, yadinda jaqsi eslep qalsin ha’m oyinda duris orinlay alsin;
- U’shinshiden, u’yretiw protsessinde u’yreniwshi u’yrenilip atirg’an ha’reket texnikasin ha’r qiyli jag’dayda, ha’r qiyli tezlikte, aniq ha’m maqsetke muwapiq orinlaniw imkanin ta’miynlewshi jeterli rawajlang’an fizikaliq sipatlar komplesin jaratiwi sha’rt. Sebebi u’yreniwshi fizikaliq azzi bolsa u’yretilip atirg’an ha’reket texnikasi qa’teler menen orinlanadi, na’tiyje bolmaydi, u’yretiw bag’darin maqsetke muwapiq ta’repke buriw imkanyati shegaralanadi, ha’tteki jog’aladi.
Texnikaliq tayarliqti a’meliyatqa en’ jaydiriw, u’yretiw ha’m qa’iplestiriw protsessi menen baylanisli bolip, o’z ishine to’mendegi basqishlardi aladi:
1-basqish. Ha’reket texnikasi, oni orinlaw ta’rtibi haqqinda birinshi ma’rte tu’sinik payda etiw ha’m u’yretiliwshini ruwhiy ta’repten bul ha’reket texnikasin o’zlestiriwge tayarlaw.
2-basqish. Ha’reket texnikasina u’yretiw protsessinde baslang’ish ko’nlikpe, ta’jriybelerdi payda etiw, tarbiyalaw, o’zlestiriwdi a’ste-aqirin quramalilastiriw.
3-basqish. Hareket texnikasin toliq ha’m quramali etip orinlaw. Artiqsha ha’reketlersiz.
4-basqish. Ha’reket texnikasin turaqli, toliq ha’m tez orinlaw.
5-basqish. Ha’reket texnikasin tu’rli o’zgeriwshen’ jag’daylarda maqsetke muwapiq orinlaw.
6-basqish. “Shuqirlastirilg’an” – quramalilastirilg’an u’yretiw ha’mqa’liplestiriw protsessi.
7-basqish. U’yretilgen ta’jriybeler texnikasinin’ quramalilig’in ta’miynlew, saqlaw ha’m olardin’ orinlaniw usillarin ken’eyttiriw, bayitiw ha’m qa’liplestiriw.
Texnikaliq tayarliqtin’ maqset ha’m waziypalarin a’meliyatqa en’ jaydiriw qa’niygelestirilgen qurallar ( shinig’iwlar ) ja’rdeminde a’melge asiriladi. Negizinde “qurallar” ken’ ma’nige iye bolip, olardin’ tu’rleri ha’r tu’rli bolip tabiladi. Tiykarg’ilari, ta’biyiy, jandastiriwshi shinig’iwlar, texnikag’a tiyisli shinig’iwlar (yamasa tiykarg’i shinig’iwlar) ha’m eki ta’repleme valeybol oyini bolip esaplanadi. Biraq ma’seleni a’wmetli ha’m na’tiyjeli sheshiw ushin u’yretiw ha’m qa’liplestiriw protsessinde tayarlaw shinig’iwlari ha’m taktina tiyisli shinig’iwlardan paydalaniw maqsetke muwapiq esaplanadi. Basqasha etip aytqanda, fizikaliq sipatlari rawajlandiriwshi ha’m taktke tiyisli shinig’iwlardi texnikag’a u’yretiw protsessinde qollap bariw, oyin protsessinde voleybolshig’a o’z texnikaliq imkaniyatinan paydalaniw da’rejesin arttiradi. Demek, texnikaliq tayarliq fizikaliq ha’m taktikaliq tayarliq penen tig’iz ha’m tutas baylanisli bolip tabiladi.
Texnikaliq sheberlikti qa’liplestiriw faktorlari.
Voleybolshinin’ texnikaliq sheberligin asiriwda sonday faktolar bar, olardi oqiw-trenirovka protsessin rejelestiriwde, analiz etiwde ha’m basqariwda itibarg’a aliw na’tiyje beredi. Bular;

1. 
   Arnawli fizikaliq sipatlardin’ ha’m qabilyetlerdin’ joqari da’rejede rawajlang’an boliwi.
   
2. 
   Oyin ta’jriybelerinin’ barliq usillarin texnikaliq ta’repten o’zlestirilgen boliwi.
   
3. 
   Jaristin’ o’zgeriwshen’ jag’daylarinda, ha’m de sirtqi ha’m ishki ta’sirler sharayatinda ha’reket (oyin) texnikasinin’ turaqli ha’m quramali orinlaniwi.
   
4. 
   Voleybolshinin’ o’z oyin qa’niygeligi joqari sheberlik penen orinlaniwi
   
5. 
   Oyin qag’iydalarina ha’m oyin ta’rtibine a’mel etken halda belsendilik ko’rsetiw, aqilliliq, sheberlikti, isbilermenlik sipatlarin ko’rsete biliw.
   
6. 
   Voleybolshi o’z jeke imkaniyatlarinan joqari da’rejede rawajlang’anlig’in ta’miynlew, onin’ nagruzkag’a shidam beriw da’rejesin asiriw.
   

Joqarida ko’rsetilgen faktorlar tek tek texnikaliq sheberliktin’ qa’liplesiwinde itibarg’a aliniwi kerek, balki sportshig’a qoyilatug’in sha’rt ha’m talaplardir. Sonin’ ushin bul faktorlar sport tayarlig’in basqariwdatiykarg’i oray bolip xizmet etiwi kerek. Ha’reketti orinlaw texnikasin tarbiyalaw (o’zlestiriw) usili oyin ta’jriybeleri ha’mko’nlikpelerinin’ payda boliw, olardi o’zlestiriw ta’rtibi ha’m texnologiyasi ha’reket ta’jriybelerinin’ quram tabiwinda ha’m qa’liplesiwindegi bioruwxiyat nizamliqlarina tiykarlanadi.
U'lkenler ha'm mektep oqıwshılarına qızıqlı bolg'an belgili sport tu'rlerinen biri voleyboldın' ta'rtip-qag'ıydaları ju'da' a'piwayı ha'm an'sat. Bunnan tısqarı,
bul oyın qarsılaslar menen soqlıg'ısıwdı ju'zege keltirmeydi, organizmge ju'da' u'lken ju'k te tu'speydi. Voleybol oyını bulshıq etlerdi ha'm turmısta ju'da' za'ru'r bolg'an fizikalıq sıpatlar — ha'reket tezligi, shaqqanlıq, epshillik ha'm shıdamlılıqtı rawajlandırıwg'a ja'rdem beredi. Usının' menen birge, dem alıw, ju'rek-qan tamırlarının' iskerligin bekkemleydi, aqıl jag'ınan sharshawdı joq etedi. Bul oyın komandalıq ha'reketlerge, jeke qızıg'ıwshılıqtı komanda qızıg'ıwshılıg'ına sa'ykeslestiriwge, intizamlı bolıwg'a ha'm sheriklerine ja'rdem beriwge u'yretedi. Voleybol boyınsha oqıwshılar to'mendegilerdi, yag'nıy tordın' aldında sherigine eki qollap toptı beriwi; toptı to'mennen eki qolda qabıllawdı; to'mennen ha'm joqarıdan toptı o'tkeriwdi; ku'shli soqqını; voleybol jarıslarının' tiykarg'ı qag'ıydaların bilip alıwı kerek.
Voleyboldag'ı tiykarg'ı elementlerdi esletip o'temiz:
Oyınshının' ha'reketleniwi ha'm turıw jag'dayı. Voleybolshılar ushın qolaylı orın tan'law ju'da' za'ru'r. Oyınshının' ayag'ı dizeden biraz bu'gilgen bolıwı ha'm iyin ken'liginde, bir ayaq biraz aldıraqta turıwı kerek, dene aldıg'a iyilgen, qollar shıg'anaqtan bu'gilgen ha'm barmaqlar (bilekler), alaqanlar bir-birine qarag'an bolıwı tiyis.
Bul jag'day oyındag'ı jag'dayg'a qarap o'zgerip baradı. Tordan qaytqan toptı biraz iyilip qabıl etip alıw za'ru'r, toptı ılaqtırıp berip atırg'anda bolsa tik jag'dayda, tuwrı turıladı ha'm t.b. Voleybolshılar maydan boylap qaptalg'a adım atlag'an, sekirgen, juwırg'an halda ha'reket etedi (61-su'wret).