Muhandislik geologik tadqiqotlar

 Gillarning ivishi. Gilli jinslarning suvda har - xil zarralarga ajralib
ketishi hodisasi, gilning ivishi deb ataladi. 
Bu hodisa, gillar va gilli jinslar uchun xarakterlidir. Ivish tezligi va
xarakteri, ularning mineralogik va granulometrik tarkibiga, zichligiga, tabiiy 
namlikdagi zarralar orasidagi yopishqoqligiga, suvning ximiyaviy tarkibiga 
bog’liq bo’ladi. Sof gillar suvda sekin iviydi. Suv omborlarini, kanallarni, ochiq 
shaxtalarni ishga tushirishda, tog’ jinslarini ivish darajasini aniqlab olish lozimdir. 
Yangi qurilgan, hali ishga tushmagan kanallarning qirg’oqlaridagi jinslar quruq 
bo’lsa, ularni namlab shibbalab, kanalga suv ochilguncha, qirg’oq jinslarining 

---

154 
namligi oshirilib, kritik namlikdan yuqori qilib turiladi. Shunday qilingach 
taqdirda, qirg’oqlarning ivishi va yemirilishi sekinroq tarzda ro’y beradi. 
Suv o’tkazuvchanligi. Tog’ jinsining o’zidan ma’lum miqdorda suvni 
o’tkazishi uning suv o’tkazuvchanligi deb ataladi. Gruntlarning bu xossasi, uning 
granulometrik tarkibiga, strukturasi, qalinligi va zichligiga bog’liqdir. Gruntning 
granulometrik tarkibidagi zarrachalari, shuningdek struktura elementlari qanchalik 
yirik va g’ovak bo’lsa, gruntning suv o’tkazuvchanligi shuncha yaxshi, va 
aksincha, gruntning zarrachalari mayda va strukturasi zich bo’lsa, suv 
o’tkazuvchanligi past bo’ladi. 
Kapillyarlik. Gruntning suvni kapillyar (mayda naychalar) yo’llari orqali 
qatlamlarning quyi qismidan, yuqori qismi ga ko’tarilishi - uning kapillyarligi 
(suvni ko’tarish) xossasi deyiladi. 
Kapillyarlik gruntning eng muhim xossalaridan biridir. Gruntning bu 
xossasi, ya’ni kapillyar yo’llardagi suv harakatining tezligi va balandligi 
gruntlarning granulometrik tarkibiga, strukturasi va qovushqoqligiga bog’liqdir. 
Suv o’tkazuvchanlik tog’ jinslari tarkibida quyidagi yo’nalishda kamayib
boradi; shag’al 

qum 

qumloq tuproq 

soz tuproq 

gil. Gillardan tashkil
topgan jinslarning suv o’tkazuvchanligi, uning boshlang’ich namligiga bog’liq
bo’ladi. Quruq gilli jinslar avval suvni o’zidan yaxshi o’tkazadi, so’ngra suv 
o’tkazuvchanligi keskin kamayadi.