Mundarija bеt

XOM-ASHYO OLISH USULINI TANLASH
DASTLABKI BERILGANLAR:
1. Detal materiali: Po‘lat 40X (GOST 4543-71)
2. Yillik dastur: N=10 000 dona
3. Ish holati: m=2 smenali
4. Detalning massasi: q=51 kg
5. Ishlab chiqarish turi: ommaviy
Berilgan detal uchun xom ashyo tanlashda uni olish usuli, uning konfiguratsiyasi aniqlanadi o‘lcham va dopusklari va mexanik ishlov berish uchun qoldiriladigan quyim aniqlanadi. Xom ashyoning konfiguratsiyasi murakkablishishi, quyim va ustama quyimlarning kamaytirilishi, yuzalarnining joylashish va tayyorlanish aniqliklarining otishi oqibatida tayyorlov yexining moslamalari va jixozlari qimmatlashib xom ashyoning tannarxi ortib boradi, biroq keyingi mexanik ishlov berish osonlashib arzonlashadi va metalldan unumli foydalanish koeffitsiyenti ortadi. Sodda konfiguratsiyali xom ashyolar arzon, lekin ularga mexanik ishlov berish ko‘p mehnat va vaqt talab etadi, shuningdek metalldan unumli foydalanish koeffitsiyenti tushib ketadi.
Xom ashyo olish usulini tanlashda bosh omil bo‘lib, uning minimal tannarxida detalning talab qilingan aniqligini ta'minlash hisoblanadi. Detalning tannarxi tayyorlov sexi kalkulyatsiyasi bo‘yicha olingan xom ashyo tannarxi va mexanik ishlov berish tannarxlarining yig‘indisidan iborat bo‘ladi. Detalga mexanik ishlov berish texnologik jarayonini loyixalashda xom ashyoning konstruktiv o‘lchamlari va elementlari muhim rol o‘ynaydi. Xom ashyoda mavjud bo‘lgan teshiklar, bo‘shliqlar va botiqlar ayniqsa katta ahamiyatga ega.
Xom ashyo olishning texnologik jarayoni detalning materialiga, konstruktiv shakllari va o‘lchamlariga, shuningdek yillik dasturga bog‘liq bo‘ladi. Agar mavjud ishlab chiqarish uchun xom ashyo olish zarur bo‘lsa, unda ishlab chiqarish korxonasining imkoniyatlari ham inobatga olinadi.
Qum qoliplarga quyish, metall qoliplarga quyish, suyuqlanuvchi modellar bo‘yicha quyish, bosim ostida quyish, bolg‘alarda qizdirib shtamplash, presslarda va boshqa usullarda olinadigan xom ashyoning tannarxini quyidagi formula orqali hisoblash mumkin

Bu yerda: S_i - 1 tonna xom ashyoning bazaviy tannarxi, so‘m;
Q-xom ashyoning massasi, kg; Q = 1,1¸1,3 × q = 1,3 × 4,25 = 5,6kg
S_otx - 1 tonna qirindining tannarxi, so‘m;
- xom ashyoning aniqlik sinfini, murakkablik guruhini, massasini, materialini va ishlab chiqarish hajmini hisobga oluvchi koeffitsiyentlar.
Xom ashyo ishlab chikarishning variantlari buyicha takkoslash jadvali.

Kursatgich turlari	Variant-1	Variant-2
Xom ashyo turi	Quvur	Prokat chiviq
Sinf anikligi	1	1
Murakkablik guruxi	1	1
Xom ashyo ogirligi Q, kg.	151.57 кг	200 кг
Baxosi 1 t. Xom ashyo baza tannarxi Si ,Sum.	16 000 000 сум.	15 000 000 сум.
Baxo 1 t. Kirindi Schik., sum	4 000 000 сум.	4 000 000 сум.

Prokat xomashyolar sifatli bulib, berilgan detalni tayyorlash jarayonida kuyimning va mexanik ishlov berish xajmining kamligi darajasi bilan yukori baxolanadi. Maxsus prokat xom ashyolar ommaviy va kup seriyalab ishlab chikarishda kullaniladi.

S_i- 1 t xom ashyoning baza tannarxi, xomashyo, sum
Q-xomashyo ogirligi (massasi), kg
S_chik. -t. chikindining tannarxi. sum
K_t; K_s; K_m; K_v; K_p. - aniklik sinfiga boglikligi, murakkablik guruxi, ogirligi material markasi va ishlab chikarish xajmiga bogliklik koeffitsiyentlari.
1). Quvur xom ashyosi tannarxi
С_i= 276 000 [1;31÷38] К_т= 1,2, К_м=1,7, К_с= 1, Кв =0,7, К_П=0,8,
2) Prokat xom ashyoning tannarxi.

Xom ashyo olish usullarini tanlashdan hosil bo‘ladigan iqtisodiy samara quyidagicha aniqlanadi:
E_z = (S_zag1 - S_zag2) × N = (2260000 - 2195023) × 10000 = 649770000 so‘m
Demak quvurdan olingan zagatovka iqtisodiy foydali ekan.