Mundarija i-bob. Metodlar haqida umumiy tushuncha metodika tushunchasi

Fanning rivojlanish boskichlari. Utgan ajdodlarimizning xam komusiy asarlarida bola tarakkiyoti va tarbiyasi masalalari katta urin egallaydi. Abu Nosr Farobiyning “Masalalar moxiyati”, Abu Rayxon Beruniyning “Utmish yodgorliklari”, Ibn Sinoning “Tib konunlari” asarlari, A.Navoiyning “Maxbub ul-kulub” va boshka juda kup asarlar shular jumlasidandir. Umuman shark va G’arb madaniyatida xam psixologik – pedagogik mazmundagi asarlar XVII-XVIII asrlarda diniy-axlokiy
negizda yozilgan. XVIII asrga kelibgina ma’lum uslubga ega bulgan ilmiy fikrlar vujudga kela boshladi. Rus social-demokratlari A.N.Gercen, N.G.CHerkishevskiy, N.A.Dobrodyubov, V.G.Belenskiylarning inson kamoloti tug’risidagi karashlari psixologiyaning rivojlanishiga katta xissa kushdi. I.M.Sechenov, I.P.Pavlov g’oyalariga asoslangan Ribakov, K.N.Kornshlov, P.P.Blonskiy, L.S.Vigotskiy va boshka olimlar yosh psixologiyasi buyicha kimmatli tadkikotlarni amalga oshirdilar.
XX asrga kelib yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiyada psixik tarakkiyot omillarini talkin etuvchi 2 ta yunalish: biogenetik va sociogenetik yunalish vakillari yuzaga keldi. Biogenetik yunalish vakillari uchun psixik rivojlanishni belgilovchi irsiy biogenetik va ijtimoiy omillar yonma-yon turadi, lekin etakchi rolni biologik ya’ni irsiy omillar bajaradi. Bunday karashning kuzga kuringan vakillaridan biri amerikalik psixolog S.Xolle (1844-1924) bulib, u Gekelning biogenetik konunini psixologiyada bevosita kuchiradi. Bu nazariyaga kura bola uz psixik tarakkiyotida insonning tarixiy rivojlanish boskichlarini kiskargan xolda boshdan kechiradi.


Sociogenetik yunalish vakillari esa ijtimoiy omillarni etakchi deb xisoblaydilar. G’arbda keng tarkalgan nazariyalar jumlasiga rollar nazariyasi K.Levinning “Fazoviy zarurat maydoni” nazariyasi va boshkalar kiradi.
XX asrning 20-30 yillaridan boshlab Rossiyada yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiya intensiv rivojlandi. SHu davrda L.V.Vigotskiyning oliy psixik funkciyalarini rivojlanish nazariyasi yaratildi. Jumladan L.S.Vigotskiy psixik tarakkiyotni 2 zonaga: real va yakin zonaga bulib urgandi.
Barcha boshka psixologiyaning tarmoklari singari yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiya xam uz tadkikot metodlariga ega. Yosh va pedagogik psixologiyaning asosiy empirik metodlari kuyidagilar:

a) kuzatish

U tashki kuzatish va uz-uzini kuzatish kurinishlarida bulishi mumkin. Lekin bu metod xar doim xam psixik jarayonlarning xususiyatlari xakida tulik ma’lumot bera olmaydi.

b) tajriba metodi

U 2 xil: tabiiy va laboratoriya sharoitida utkazilishi mumkin. Bulardan tashkari psixologiyadagi xususiy metodlar xam psixik rivojlanish xakida kimmatli materiallarni tuplash imkoniyatini beradi.
- suxbat metodi yakka shaxs yoki guruxlarda utkaziladigan erkin mulokot;
- test metodi shaxsning akliy takkiyoti kobiliyatlari va boshka sifatlarini ulchash imkonini beradigan kiska standart savol va topshiriklardir. Xozirgi davrda nodir testlar katoriga Rorshax, Rozencveyg, Kettel, Veksler, Anastazi, Roven va boshkalarning testlari kiradi;
- biografiya metodi insonning xiyoti, faoliyati, ijodi xakidagi og’zaki va yozma ma’lumotlarni tuplashdir;
- anketa metodi vositasida esa turli yoshdagi odamlarning psixologik xususiyatlari narsa va xodisalarga munosabati urganiladi;
- faoliyat maxsulotlarini taxlil kilish metodikasi kuzatish metodining bir kurinishi sifatida bolalarning chizgan rasmlari, yasagan uyinchoklari kabi faoliyat maxsulotlariga asoslanib uning psixik rivojlanishi xakida xulosa chikarish imkoniyatini beradi;
- sociometrik metod kichik gurux a’zolari urtasidagi munosabatlar va shaxsning guruxdagi statusini aniklash metodidir.