Mundarija kirish 1-bob. Tasviriy san'at o'quvchilarni axloqiy tarbiyalash imkoniyatlari

Axloqiy tarbiya -bu bilimli shaxs va tarbiyachi o‘rtasidagi ma’naviy muloqot jarayonida tabiat va san’at vositalari orqali o‘quvchilarda hayotga axloqiy munosabatni shakllantirish bo‘lib, uning yuksak namoyon bo‘lishi ijodiy ijoddir.
Bolalar va yoshlarning axloqiy tarbiyasi hissiy va hissiy sohani rivojlantirish, turli xil san'at turlarini, tabiat va voqelikning go'zalligini so'zning keng ma'nosida idrok etish ko'nikmalarini, to'g'ri axloqiy baho berish qobiliyatini o'z ichiga oladi. axloqiy ob'ektni rivojlantirishda his-tuyg'ular va tushunishning birligi. Shu bilan birga, shaxsni axloqiy tarbiyalashning bu jihatlari asosan rivojlanmagan bo'lib, ularni alohida ko'rib chiqish bahsli.
Pedagogikada san'at vositasida axloqiy tarbiya berish odatda badiiy tarbiya deyiladi. Axloqiy va badiiy tarbiya o'rtasidagi farq nima?
Axloqiy tarbiya badiiy ijod bilan uzviy bog‘liqdir. Bu aloqa dialektikdir. Agar axloqiy tarbiya insonning barcha voqelikka munosabatini shakllantirish bo'lsa, u ko'proq badiiy - san'atga eng yuqori axloqiy qadriyat tashuvchisi sifatida munosabatni shakllantirishdir. Bu san'atga muhabbat, uning yuksak ma'nosi va obrazli ta'sirning o'ziga xos ahamiyatini anglash tarbiyasidir. Binobarin, agar badiiy ta’limning o‘ziga xos maxsus predmeti va o‘ziga xos vazifalari bo‘lsa, bunday cheklashlar axloqiy tarbiyaga xos emas. Uning vositalari nafaqat san'at turlari, balki inson amaliy faoliyatining barcha sohalari (kundalik hayot, mehnat, sport va boshqalar), shuningdek, tabiat dunyosi bo'lishi mumkin. Shu bilan birga, san’at umuman insonga xos bo‘lgan go‘zallik qonuniyatlari bo‘yicha ijod shakllaridan biri bo‘lib, san’atni sevib, anglab bo‘lmaydi. axloqiy xislatlarini idrok etmasdan turib, axloqiy tarbiyani badiiy qadriyatlarsiz tasavvur qilib bo'lmaydi, uning barcha masalalari san'at masalalari bilan chambarchas bog'liq bo'lib, ular bilan muloqot qilish yoshlarning ichki ehtiyojiga aylanishi kerak. Badiiy ta'lim natijalari axloqiyaning butun murakkab tuzilishini yoyish va ta'sir qilish uchun mo'ljallangan. Shuning uchun kelajakda biz "axloqiy ta'lim" tushunchasini badiiy jihatdan toraytirmasdan foydalanamiz, chunki bu pedagogikada axloqiy tarbiyaning o'zagi sifatida ishlaydi. Badiiy ta'lim natijalari axloqiyaning butun murakkab tuzilishini yoyish va ta'sir qilish uchun mo'ljallangan. Shuning uchun kelajakda biz "axloqiy ta'lim" tushunchasini badiiy jihatdan toraytirmasdan foydalanamiz, chunki bu pedagogikada axloqiy tarbiyaning o'zagi sifatida ishlaydi. Badiiy ta'lim natijalari axloqiyaning butun murakkab tuzilishini yoyish va ta'sir qilish uchun mo'ljallangan. Shuning uchun kelajakda biz "axloqiy ta'lim" tushunchasini badiiy jihatdan toraytirmasdan foydalanamiz, chunki bu pedagogikada axloqiy tarbiyaning o'zagi sifatida ishlaydi.
Shaxsning axloqiy tarbiya darajasi, birinchi navbatda, uning shaxs axloqiy ongining rivojlanish darajasi bilan belgilanadi. Va bu yo'nalishdagi ishlar bevosita yoki bilvosita axloqiy ongning asosiy tarkibiy qismlarini pedagogik vositalar yordamida shakllantirishga qaratilgan bo'lishi kerak.
Axloqiy ong nima? Ta'lim jarayonida uning tarkibiy qismlarini shakllantirishning ahamiyati nimada?
Shaxsning axloqiy ongi -hayotning barcha sohalarida axloqiy ko'rinishlarni nazorat qiluvchi va inson madaniyatini belgilaydigan murakkab tizimli shakllanishdir. Insonning axloqiy ongi yaxlit xususiyatga ega bo'lib, u ratsional va hissiy darajalarni uzviy birlashtiradi. Uning asosiy tarkibiy qismlari: axloqiy ideal, idrok, his-tuyg'ular, qiziqish, did, baholash, qarashlar. Uning yaxlit mexanizm sifatida vazifasi insonning atrofdagi dunyoning axloqiy qadriyatlariga, axloqiy va badiiy sohaga nisbatan faoliyati va xatti-harakatlariga yo'naltirilishidir. Har bir komponentning rivojlanish darajasi turli yosh bosqichlarida shakllanish jarayonlarining ta'siri, shuningdek, o'z-o'zini tarbiyalash va uning natijalari bilan belgilanadi.
San'atni tushunish uning "tilini" o'zlashtirishni talab qiladi - busiz, hatto eng buyuk asar ham mavjud bo'lmaydi. Bu ko'pincha go'zal (musiqa, amaliy san'at, raqs va boshqalar) bilan doimiy aloqa jarayonida sezilmaydigan tarzda sodir bo'ladi, ammo shunga qaramay, bu harakatda badiiy nutq tamoyillarini tushunish muhim rol o'ynaydi. Ikkinchisi badiiy va obrazli tafakkur asoslari bilan uzviy bog'liqdir. Nafaqat ijodkorning, balki uning ishini idrok etuvchining ham boy tasavvuri bo‘lishi kerak. Aks holda, sahnadagi kuy-qo‘shiqlar, raqslar, filmdagi qirqimlar, rasmdagi g‘ayrioddiy rang-baranglik san’at tilini tushunmaydiganlarga tasalli sabab bo‘ladi, faqat dovdirab qoladi. Shu bilan birga, san'at haqidagi mulohazalar shuni ko'rsatadiki, san'at bilan aloqada bo'lgan kam sonli odamlar o'zlarining qobiliyatlari haqida o'ylashadi,
Axloqiy idrok kontekstidagi badiiy-majoziy tafakkur haqida gapirganda, badiiy obraz tushunchasiga to`xtalib o`tish zarur.
Badiiy tasvir- bu voqelikning o'zi emas, balki uning birinchi navbatda rassom ongida, san'at asarida, so'ngra ushbu san'atni idrok etgan odamlarning ongi va his-tuyg'ularida aks etishi va o'zgarishi va ob'ektiv narsalar o'rtasidagi o'ziga xos axloqiy aloqani ifodalaydi. va sub'ektiv.
Assotsiatsiyalar yordamiga, ularning hayotiy va ma'naviy tajribasiga murojaat qilgan tomoshabin, tinglovchi, o'quvchining shartli tilini va badiiy va hayoliy tafakkurini tushunish, nomlari keltirilgan murojaatchilarga badiiy asarning ob'ektiv mazmunini chuqurroq tushunishga yordam beradi.
axloqiy tuyg'ushaxs axloqiy ongining asl emotsional-intellektual komponenti sifatida idrok etuvchining badiiy asardagi voqelik hodisalarini ularning hayotiy mazmuni va badiiy shakli dialektikasida o‘zlashtirish qobiliyatida amalga oshiriladi. Bu insonning o'zi olgan taassurotlarni va bu tajribalarni o'zi boshdan kechirish qobiliyatidir: hayajon, quvonch, go'zallikdan zavqlanish, hayotdagi, san'atdagi fojiali va kulgili his-tuyg'ularni his qilish.
Axloqiy tuyg'uning chuqurligi axloqiy didning mavjudligi va rivojlanishiga bog'liq bo'lib, uni insonning badiiy qadriyatlarni tanlash madaniyati sifatida aniqlash mumkin.
Axloqiy idealBu shaxsning jamiyatdagi, tabiatdagi va san'atdagi go'zallik g'oyasi bo'lib, u faoliyatga turtki bo'lib xizmat qiladi. Axloqiy ideal individual va ijtimoiy xususiyatlarni o'ziga xos tarzda birlashtiradi. Rivojlanmasdan! go'zal shaxs haqidagi g'oyalar muqarrar ravishda qashshoqlashadi. Shuning uchun ham to`laqonli axloqiy idealni shakllantirish katta ijtimoiy ahamiyatga ega.
Oxirgi tadqiqotlarga asoslanib, axloqiy idealning uchta asosiy funktsiyasini ajratib ko'rsatish mumkin: ideal - me'yor, ideal - mukammallik tasviri va ideal - inson faoliyatining maqsadi. Idealga xos bo'lgan me'yoriylik uning namuna sifatidagi alohida rolini belgilaydi. Insonda ideal bo‘lmasa, u yuksak badiiy didga ega bo‘la olmaydi.
Agar badiiy asarni axloqiy idrok etish insonda axloqiy kechinmani yuzaga keltirsa, u axloqiy mulohazani ifodalay oladi. Axloqiy mulohazaning tuyg'u bilan bunday bog'lanishi birinchisining paydo bo'lishi uchun zaruriy shartdir. Axloqiy mulohazaning asosini his qilish orqali badiiy asarga baho bera olishdir.
Axloqiy baholashaniqrog‘i, axloqiy baho deganda axloqiy obyektni asos bilan taqqoslash, qiyoslash jarayoni tushunilishi mumkin. Bu ma'lum bir ob'ektning asosga qanchalik mos kelishi to'g'risida og'zaki, ijobiy, salbiy yoki qiyosiy darajali hukmdir (oxir-oqibat, ideal asos sifatida olinadi, garchi oraliq model, standart, boshqa. kam rivojlangan axloqiy kategoriya oraliq bo'lishi mumkin). Oldingi tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, o'g'il va qizlarning axloqiy bahosi quyidagi xususiyatlarga ega: u ratsional-emotsional, assotsiativ-majoziy, yaxlit bo'lishi mumkin.
Axloqiy tarbiyaning turli toifalarini aniqlashga urinib, badiiy qarashlar tushunchasini e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi.
Badiiy qarashlar -bu axloqiy ongning elementi bo'lib, u insonning san'atga munosabatini amalga oshiradigan pozitsiyalarni belgilaydi. Ular san'atning mohiyati va o'ziga xos xususiyatlari haqidagi umumiy axloqiy va san'at tarixi bilimlarini, ularning to'g'riligiga ishonchni, ularni san'at bilan muloqot qilish jarayonida qo'llash qobiliyatini o'zlarida sintez qiladilar.
Axloqiy ongning voqelikka munosabatni belgilovchi qiziqish kabi tarkibiy qismi biz Ch.da pedagogik pozitsiyadan qaraladi. 3.
Axloqiy ongning barcha tarkibiy qismlari pedagogik vositalar yordamida bevosita yoki ko'pincha bilvosita shakllanishga yordam beradi. Axloqiy ongni shakllantirishda ijtimoiy muhit, oila, shaxsning tabiiy mayllari muhim rol o'ynaydi. Va shunga qaramay, mahorat bilan qurilgan pedagogik jarayon talabaga san'at bilan muloqot qilish quvonchini, ijodiy o'zini o'zi anglash quvonchini topishga yordam berish uchun mo'ljallangan.

2.