Mundarija kirish bob. Istemolchilar elektr jihozlarining avariyalar darajasini bartaraf etish usullari

Rivojlangan mamlakatlarda energiya samaradorligiga erishish bo’yicha olib borilayotgan ishlar

Buyuk Britaniya, Germaniya, Yaponiya, AQSh misolida energiya samaradorligini oshirish sohasida davlat dasturlarini amalga oshirishning jahon tajribasi o‘rganildi. Buyuk Britaniyada so’ngi yillarda kam uglerodli iqtisodiyotga o’tish rejasi muvaffaqiyatli amlga oshirildi,uning ajralmas qismi soxadagi loyihalarni keng miqyosida tarqatish uy xo’jaliklarida va ishlab chiqarishda resurslarni tejash va ulardan samarali foydalanishdir.
Kam uglerodli iqtisodiyot - bu atamaning eng sodda talqinida - energiya samaradorligi, issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish va qayta tiklanadigan energiya manbalari ulushini oshirishga asoslangan iqtisodiyot.
Buyuk Britaniya materikining katta qismini va bir qancha yaqin orollarni qamrab olgan Milliy tarmoqqa ega, shuningdek, boshqa mamlakatlar bilan aloqa qilish imkoniyati mavjud. Elektr energiyasi 43% qazib olinadigan yoqilg'i (deyarli barcha tabiiy gaz), 48,5% uglerodsiz (jumladan, 16,8% yadro va 26,5% shamol, quyosh va gidroenergetika) va 8% importni tashkil etdi. Qayta tiklanadigan manbalar kuchli o'sishni ko'rsatmoqda, umuman olganda qazib olinadigan yoqilg'i generatorlaridan foydalanish va ayniqsa ko'mirdan foydalanish kamayib bormoqda, ko'mir bilan ishlaydigan generatorlar ifloslanish va xarajatlar tufayli asosan qishda ishlaydi va 2019 yildagi ko’rsatkichlar 2,1% ni tashkil etdi.
Ba‟zi davlatlarda oʻz-oʻzini energiya resurslari bilan ta‟minlash dinamikasi %

Davlat	2013	2014	2015	2016	2017	2018
Bеlgiya	11	17	28	25	20	22
Daniya	3	5	29	55	62	62
Fransiya	18	15	49	48	50	48
Gеrmaniya	58	54	58	59	50	48
Buyuk Britaniya	52	97	98	99	98	95
Finlyandiya	20	32	41	42	48,7	45,8
Shvеtsiya	24	37	59	65	66,6	67,4
Shvеytsariya	24	36	42	44	46,4	43,5

1.2.1– jadval

Germaniya hozirda dunyodagi eng yirik energiya iste'molchilari beshligidan biridir. Shu bilan birga, mamlakat eksport qiladigan energiya resurslarining ulushi, statistika ma'lumotlariga ko'ra, o'z ehtiyojlarining qariyb 80 foizini tashkil qiladi.Germaniyaning zamonaviy energiya samaradorligi siyosati Evropa Ittifoqiga a'zo davlatlar iqtisodiyotining energiya tarmoqlari uchun Evropa Komissiyasi tomonidan ishlab chiqilgan qonunlar va dasturlarga asoslanadi. Asosiy me'yoriy-huquqiy hujjatlar quyidagilardir: Qayta tiklanadigan energiya manbalaridan elektr energiyasi ishlab chiqarishni rag'batlantirish bo'yicha Evropa Ittifoqi Direktivasi, qurilishda energiya samaradorligi va qayta tiklanadigan energiya texnologiyalarini qo'llash bo'yicha Evropa Ittifoqi Direktivasi, biomassadan foydalanishni rag'batlantirish bo'yicha Evropa Ittifoqi Direktivasi. Germaniyada energiya samaradorligini oshirish loyihalarini davlat darajasida ilgari surishga katta ahamiyat berilmoqda. Germaniya energetika agentligi tomonidan ishlab chiqilgan "Das kommunale Energie-und Klimaschutzmanagement" ("Munitsipal energiya va iqlim o'zgarishini boshqarish") konsepsiyasi nafaqat ma'lum shaharlar va aholi punktlarida energiya tejovchi texnologiyalarni joriy etish, balki energiya iste'molini muntazam monitoring qilish, shuningdek, energiya samaradorligini oshirishning eng yaxshi usullarini topish maqsadida muayyan loyihalarni amalga oshirish ustidan nazoratni amalga oshirishdir.

Bugungi kunda Germaniyada energiya tejash va energiya samaradorligi sohasidagi asosiy federal dasturlar quyidagilardir.
1. "Energieeffizienz - Germaniyada ishlab chiqarilgan" (energiyani tejashga qaratilgan aniq chora-tadbirlarni nazarda tutadi va sanoat, qurilish va transportda energiya samaradorligi).
2. "Energie-und Klimaprogramm 2007" (Germaniya o'z zimmasiga olgan majburiyatlarni bajarish uchun issiqxona gazlari emissiyasini kamaytirishga qaratilgan 14 ta qonun to'plami).
3. “Yo‘l xaritasi Energiepolitik 2020” (Germaniya energetika sanoatining 2009 yildagi holati tahlili va mamlakat majburiyatlarini bajarish bo‘yicha aniq chora-tadbirlarni o‘z ichiga oladi).
4. "Energiekonzept der Bundesregierung 2010" (2010 yil 28 sentyabrda hukumat tomonidan qabul qilingan energetika konsepsiyasi federal hokimiyat organlarining energiya samaradorligi va energiyani tejash sohasidagi asosiy ustuvor yo'nalishlarini belgilaydi va mamlakatning qayta tiklanadigan energiya ulushini oshirish rejalarini tasdiqlaydi. energiya manbalari umumiy energiya iste'molida 2030 yilga kelib 50% gacha, 2050 yilga kelib esa 80-85% gacha.
Germaniya energiya samaradorligi sohasida xalqaro hamkorlikda ham faol ishtirok etmoqda. 2009-yil sentabr oyida Parijda ijroiya qo‘mitasining birinchi yig‘ilishi bo‘lib o‘tgan IPEEC (Energiya samaradorligi bo‘yicha hamkorlik bo‘yicha xalqaro sheriklik) loyihasiga mamlakat a’zoligi bunga misoldir.
Uzoq muddatli energetika strategiyasi qoidalariga ko‘ra, Yaponiya 2030 yilga borib o‘zini energiya bilan ta’minlash darajasini 18 foizdan 70 foizgacha oshirishni rejalashtirmoqda. Resurslar uchun global raqobat kuchayishi kutilar ekan, hukumat mamlakatning energiya xavfsizligini mustahkamlashga intilmoqda. Bu ko‘rsatkichni 70 foizga yetkazish uchun hukumat ishlayotgan atom elektr stansiyalari yukini 60 foizdan 85 foizga oshirishni rejalashtirmoqda. Bundan tashqari, 2020 yilga qadar sakkizta, 2030 yilgacha esa yana kamida oltita yangi atom elektr stansiyasini qurish ko‘zda tutilgan. Shuningdek, rejada yapon kompaniyalari ishtirokida xorijda ishlab chiqarilgan energiyaning umumiy hajmida 50 foizlik minimal belgilangan. Yaponiyadan uglevodorodlar importi. Hozirgi vaqtda bunday energiya tashuvchilarning ulushi neft importida 15%, tabiiy gaz importida 20% ga, ko'mir importida 40% ga yaqin.
Energiya samaradorligi sohasidagi umumiy boshqaruv va tartibga solish Yaponiya Iqtisodiyot, savdo va sanoat vazirligining Tabiiy resurslar va energetika agentligining energiya tejash va qayta tiklanadigan energiya departamenti tomonidan amalga oshiriladi.
Yaponiya energiya tejash markazi (Energy Conservation Center, Japan). Asosiy maqsad – energiya tejovchi texnologiyalarni targ‘ib qilish, “Energiyani tejash to‘g‘risida”gi qonunni hayotga tatbiq etish, subsidiyalar, imtiyozlar, me’yorlar va foydalanilayotgan texnologiyalar to‘g‘risida xo‘jalik yurituvchi subyektlarga ma’lumotlarni yetkazish. Uning vazifalari ushbu sohadagi joriy holat toʻgʻrisida maʼlumot toʻplash va tahlil qilish, “Top Runner” va “Energiya yorligʻi” dasturlarini amalga oshirish, har yili energiya tejash boʻyicha ENEX koʻrgazmasini oʻtkazishdan iborat.
Sanoat, davlat va xususiy iste'molchilar o'rtasida elektr energiyasini ishlab chiqarish, uzatish va taqsimlashni ta'minlaydigan kompaniyalar to'plami. Sanoat ko'plab tartibga soluvchilarni ham o'z ichiga oladi. 1996 yilda Qo'shma Shtatlarda elektr energetikasi bilan shug'ullanadigan 3200 ta tashkilot mavjud bo'lib, ulardan mingdan ozrog'i ishlab chiqarish bilan shug'ullanadi. Ko'pgina kichik kompaniyalar elektr tarmoqlarini boshqaradi va elektr energiyasini tarqatadi. Barcha tashkilotlar orasida ikki ming davlat va 10 federal tashkilotlar mavjud. Elektr uzatish tarmoqlari notijorat mustaqil tizim operatorlari va hududiy tarmoq tashkilotlari tomonidan nazorat qilinadi, ular raqobatni saqlab qolish uchun har qanday elektr ta'minotchisiga beg'araz kirishni ta'minlashi shart.
1.2.2-jadval

Oxirgi foydalanuvchi	2013	2014	2015	2016	2017	2018
Turar-joy sektori	4,89	5,08	4,61	4,34	4,41	4,50
Tijorat sektori	3,29	3,26	3,20	3,10	3,16	3,51
Sanoat	7,42	7,64	7,52	7,72	7,94	8,37
Elektr energiyasi	8,19	8,14	9,6	9,98	9,26	10,58
Jami	26,15	26,59	27,24	27,44	27.14	30,07

Qo'shma Shtatlarda energiyani turli ko'rinishlarda tejash siyosati taxminan
1970-yillarning o'rtalaridan boshlab amalga oshirila boshlandi. Uni amalga oshirishning dastlabki 10 yilida energiya xarajatlari 200 milliard dollardan ko‘proqqa qisqardi. 1974-1986 yillarda AQSh sanoatining energiya zichligi har yili 3,7% ga kamaydi, keyin esa pasayish darajasi yiliga taxminan 1,2% ni tashkil etdi. 1985-1995 yillar uchun. Qo'shma Shtatlardagi sovutish uskunalarining energiya tejovchi samaradorligi 3-7 barobar, muzlatgichlar esa 4-5 barobar oshdi. Tejamkorlik ko'lami haqida yaxshi fikr uylarni yoritishda lyuminestsent lampalarga ommaviy o'tish orqali beriladi. Ular energiya iste'moli bo'yicha 4 barobar samaraliroq ekanligini isbotladi va ularning xizmat qilish muddati oddiy cho'g'lanma lampalarnikidan 10 barobar ko'p.
AQSh tabiiy gaz iste'moli (milrd.kub.metr)
Eng katta o'sishni elektr energetikasi ko'rsatdi - olti yil ichida 30% ni tashkil etdi.(1.2.2-jadval). AQShda jami tabiiy gaz iste'moli 2013 yildan 2018 yilgacha 13 foizga oshdi [5].
AQSh o'zining IES quvvatlarini 9,6 million kVt ga oshirish zaruratidan xalos qildi. 90-yillarning oxirida AQShda yoritish o'rtacha 500 milliard kVt/soat elektr energiyasini yoki mamlakatdagi umumiy ishlab chiqarishning 20 foizini iste'mol qilgan. Shu bilan birga, energiyaning 40% lyuminestsent lampalarda va 20% yuqori quvvatli desarj lampalarida iste'mol qilinadi.Qo'shma Shtatlarda yozgi davrda elektr tarmoqlaridagi maksimal yuklar ko'pincha tungi yuklardan 2-3 baravar yuqori va 500 kVt ga etadi. Shu bilan birga, ushbu yuklarning uchdan bir qismi konditsioner tizimining ishlashi bilan bog'liq. Shu sababli, kunduzi, eng yuqori soatlarda elektr energiyasi tariflari oshiriladi, qolgan vaqtda esa – imtiyozli.
Istiqbolli yo'nalishlardan biri binolarni issiqlik akkumulyatorlari bilan jihozlashdir. Misol uchun, Stenford universitetida talab qilinadigan 1,5 million dollarlik qo'shimcha konditsionerlarni o'rnatish o'rniga ular mavjud konditsioner tizimi uchun sovuq suvning termal saqlash idishini qurdilar. Tankdagi suv kechasi sovutiladi. Ushbu tizim tarmoqlardagi eng yuqori yuklarni 3,5 MVt ga kamaytirish imkonini berdi va yiliga 200 000 AQSh dollari miqdorida tejash imkonini beradi.