Mundarija. Kirish I bob gyugens prinsipi va tadbiqlari. Gyugens va Frenel prinsiplari. Parallel nurlarda difraksiyasi xodisasi. II bob koʻp oʻlchovli strukturalarda yuzaga keluvchi difraksiyasi

I. BOB GYUGENS PRINSIPI VA TADBIQLARI.
Gyuygens prinsipi. Golland fizigi X. Gyugens (1629— 1695) 1690- yili agar to’lqin frontining t vaqt momentidagi holati ma’lum bo’lsa, uning t+∆t momentdagi holatini aniqlashning oddiy geometrik usulini topdi. Gyuygens fazoning t vaqt momentida to’lqin jarayoni yetib borgan har bir nuqtasini ikkilamchi to'lqin manbayi, deb hisoblashni taklif etdi. U holda t+∆t vaqt momentidagi to’lin fronti bu ikkilamchi to’linlarni o’tovchi sirt bo’ladi. Aytaylik, bir jinsli izotrop muhitda (hamma nuqtalarining xossalari bir xil bo’lgan muhit bir jinsli, barcha yo’nalishlar bo’yicha xususiyatlari bir xil bo’lgan muhit izotrop muhit deb ataladi) t vaqt momentidagi to’lqin fronti R radiusli sfera bo’lsin Gyuygens prinsipiga kо’rа, to’lqin fronti (sfera) ning har bir nuqtasi ikkilamchi to’lqin manbayi bo’ladi. Shuning uchun to’lqin fronti (sfera)ning har bir nuqtasidan chiqqan ikkilamchi to’lqinlar At vaqt ichida AR = vAt masofani o’tadi, bu yerda v — to’lqinning berilgan muhitdagi fazaviy tezligi. Bu ikkilamchi tolqinlarni o ‘rovchi R + AR radiusli sfera / + A/vaqt momentidagi yangi tolqin fronti bo’ladi. Demak, Gyuygens prinsipiga ko’ra muhitning to`lqin yetib borgan har bir nuqtasi ikkilamchi to`lqinlarning nuqtaviy manbai bo`ladi. Ikkilamchi to`lqinlarga urinma sirt keyingi ondagi to`lqin sirtidir.
Gyuygens prinsipi to`lqinlarning qaytishini tushuntirib beradi: to`lqinning qaytish prinsipi: Tushayotgan va qaytayotgan nurlar va tushish nuqtasiga o`tkazilgan perpendikulyar bir tekislikda yotishadi. Qaytish burchagi β tushish burchagi α ga teng. Ikki muhit chegarasida to`lqin yo`nalishining o`zgarishiga to`lqinning sinishi deyiladi. Tushayotgan nur, singan nur, ikki muhit chegarasiga o`tkazilgan perpendikulyar bir tekislikda yotadi. tushish burchagi sinusining sinish burchagi sinusiga nisbati har ikkala muhit uchun ham o`zgarmas kattalikdir. To`lqinlar odam qulog’iga yetib borganda quloq pardasini majburiy tebrantiradi va odam tovushni eshitadi. Odamda tovush sezgisini uyg’otuvchi elastik to`lqinlarga tovush to`lqinlari deyiladi. Tovush to`lqinlarining chastotasi 16-20.000 hz oralig’ida bo`ladi.< 16 hz v > 20.000 hz chastotali to`lqinlar insonning eshitish organlari tomonidan qabul qilinmaydi. v<16 hz chastotali to`lqinlarga infratovush v> 200000 hz chastotali to`lqinlarga ultratovush to`lqinlari deyiladi. Bundan tashqari tovush to`lqinlarining quvvati odamda sezgi uyg’otish uchun yetarli bo`lishi kerak. Yorug’likni to’siqlardan o’tishda og’ishiga (t/ch yunalishdan) geometrik optika qonunlaridan difraksiya deyiladi. Masalan: to’siqni orqasida aniq soya hosil bo’lsa, bu difraksiya emas. Soyani o’rnida yorug’ yo’l hosil bo’ladi, yorug’lik geometrik optika qonunlaridan og’adi (chetlashadi). Masalan: B ekranda d tirqish katta bo’lsa A ekranda aniq soya, doira hosil bo’ladi.