Mundarija kirish I bob. Yaponiyada Davlat talim tizimi

1.3 Oliy ta'limning texnika rivojiga tasiri, ilm almashish, chet davlatlar bilan hamkorliklar.
Universitetlarga yuqori va о‘rta maktabni yoki 12 yillik oddiy maktabni bitirgan о‘quvchilar qabul qilinadi. U yerda 460 ta universitet bо‘lib, 95 tasi davlat tasarrufida, 34 tasi munitsipal, 31 tasi xususiydir. 1 -toifadagi universitetlarda har bir о‘qituvchiga 3 nafar, 2 -toifali universitetlarda esa 20 tadan talaba tо‘g‘ri keladi. Universitetlarga qabul qilish 2 bosqichga bо‘linadi: 1 -bosqichi turar joyda о‘tkaziladi, buning uchun eski yapon tili, matematika, fizika, kimyo, jamiyatshunoslik, tarix bо‘yicha test sinovlaridan о‘tiladi. Yaponiyada oliy ta’lim majburiy hisoblanadi va u kasb ta’limi bilan uzviy bog‘liqdir. Oliy ta’lim tizimi quyidagi turlarni о‘z ichiga oladi:
1. Tо‘liq sikldagi universitetlar (4 yil).
2. Tezlashtirilgan universitetlar sikli (2 yil).
3. Kasb ta’lim kollejlari.
4. Texnika institutlari.
Stipendiya va moliyaviy yordamga murojaat qilishlari mumkin.Yaponiya hukumati xalqaro talabalarga bir nechta stipendiya dasturlarini taklif etadi, shu jumladan MEXT stipendiyasi, bu Yaponiyada bakalavriat, magistratura yoki ilmiy tadqiqotlar olib borayotgan talabalar uchun o'quv to'lovlari, yashash xarajatlari va aviachiptalarni qoplaydi. Xususiy tashkilotlar va universitetlar, shuningdek, xalqaro talabalarga xizmatlari, ilmiy yutuqlari va moliyaviy ehtiyojlari asosida stipendiyalar taklif qilishadi.Yaponiyada yashash narxi ham qimmat bo'lishi mumkin, ayniqsa Tokio va Osaka kabi yirik shaharlarda. Biroq, talabalar yotoqxonalarda yoki umumiy kvartiralarda yashash, o'zlari ovqat pishirish va jamoat transportidan foydalanish orqali pulni tejashlari mumkin. Talabalar, shuningdek, yashash xarajatlarini qoplash uchun kampusda yoki undan tashqarida yarim kunlik ish topishlari mumkin.
Yaponiyada Oliy ma'lumot olishning afzalliklari:
Yaponiyada o'qish xalqaro talabalarga bir nechta imtiyozlarni taqdim etadi. Yaponiya o'zining ilg'or texnologiyalari, innovatsion tadqiqotlari va boy madaniy merosi bilan mashhur bo'lib, uni o'rganish va o'rganish uchun ajoyib joyga aylantiradi.Yaponiyaning zamonaviy oliy ta'lim tizimi shundan buyon ko'plab o'zgarishlarga duch keldi Meiji davri va asosan G'arb davlatlaridan o'rnak olgan Germaniya, Frantsiya, Britaniya, va Qo'shma Shtatlar an'anaviy yapon pedagogik elementlari bilan o'z milliy ehtiyojlariga xizmat qiladigan noyob yapon modelini yaratish. Yaponiya oliy ta'lim tizimi boshqa ko'pgina mamlakatlardagi oliy ma'lumotlardan juda muhim jihatlari bilan farq qiladi. Asosiy farqlarga G'arb mamlakatlarida qo'llaniladigan istiqbolli talabgorlarni baholash va baholashning boshqa usullaridan farqli o'laroq, deyarli bir yoki ikkita testga asoslangan qabul qilish usuli kiradi. Talabalar har yili ushbu testni topshirish uchun faqat bitta imkoniyatga ega bo'lishlari sababli, ushbu testni yaxshi bajarish uchun juda katta bosim mavjud va o'rta maktab o'quvchilarining aksariyati ushbu bitta testda yaxshi ishlashga bag'ishlangan. Yapon talabalari o'zlarining ota-onalari, o'qituvchilari, tengdoshlari va jamiyat tomonidan ilmiy yutuqlarga erishish uchun katta bosimga duch kelishmoqda. Bu, asosan, uzoq vaqtdan beri oliy ma'lumotga katta ahamiyat bergan jamiyat va butun og'irligini bitta imtihonga topshiradigan tizimning natijasidir, bu insonning ijtimoiy-iqtisodiy maqomiga, nikoh istiqbollarini va'da qilgan holda umrbod jiddiy oqibatlarga olib keladi. va hurmatga sazovor bo'lgan oq rangli professional martaba yo'li.Yana bir muhim farq shundaki, aspirantura juda kam ilmiy bo'lmagan bakalavriat talabalari Yaponiyada aspiranturada o'qiydi. Buning sababi shundaki, ilmiy bo'lmagan talabalar uchun aspiranturalar odatda faqat akademiyada ishlashni istaganlar uchun foydali hisoblanadi. Bu 21-asrning boshidan beri biroz o'zgardi. Qonun o'zgarib, yurist bo'lishni istaganlar Yaponiya hukumati tomonidan belgilangan aspiranturada o'qishlari shart yuridik fakulteti. Ilgari, yuristlar faqat bakalavriat talabalari ishtirok etishi mumkin bo'lgan advokatura imtihonini topshirishlari kerak edi. Yirik universitetlar ham ochildi biznes maktablari Yaponiyaning ozgina talabalari bunga qatnaydilar, chunki aksariyat yapon korporatsiyalari aspirantlarni bakalavriat talabalariga qaraganda ancha malakali deb bilishmaydi. Shu sababli, ularga asosan qo'shni Sharqiy Osiyo mamlakatlaridan, xususan chet ellik talabalar tashrif buyurishadi Janubiy Koreya, Tayvan va Xitoy. Boshqa ba'zi davlatlardagi oliy ma'lumotlardan farqli o'laroq, davlat universitetlari odatda xususiy universitetlarga qaraganda obro'li hisoblanadi, ayniqsa Milliy etti universitet (Tokio universiteti)ikki qismidan ko'prog'i ta'lim, ijtimoiy fanlar, yoki gumanitar fanlar kurslar. Faqat 15% ilmiy va texnik fanlarni o'rgangan, ayollar esa talabalarning 3 foizdan kamini tashkil etgan muhandislik, 1991 yilda erkaklar uchun eng mashhur mavzu.Yaponiyada universitetlar va oliy ta'lim sifati xalqaro miqyosda tan olingan. 2020 yilda ro'yxatga olingan Yaponiyaning 41 universiteti mavjud THES - QS World University Rankings, bilan Tokio universiteti 22-o'rinni egallagan va Kioto universiteti 33-chi. 2019 yilda QS Osiyo Universitetlari reytingi Top 20-ga eng yuqori reytingga ega bo'lgan to'rtta Yaponiya universiteti kirdi Tokio universiteti, 11-o'rinda)Yapon talabalari 3-bosqichning yarmidan boshlab o‘zlari uchun ish o‘rinlarini qidirish, “shukatsu” bilan band bo‘lishadi. Avvaligi ish yo‘nalishini tanlash,tarmoqdagi kompaniya tashkilotlarni ko‘zdan kechirish, keyinchalik ular tashkil etgan taqdimotlar, ish yarmarkalari, biznes forumlariga qatnashishni tajribadan o‘tkazishadi. So‘ngra, tanlangan ma’lum bir kompaniyaning test imtihonlari, suhbatlari orqali kompaniyaga qabul qilinadilar. Bir yil davomida shu qiyinchiliklarning barchasiga dosh bera olgan talaba universitetni yakunlash paytigacha o‘ziga ish joyini naqd qilib qo‘yadi.
“Shukatsu”ining o‘quv jarayoniga ta’siri bevosita kuchli va ayni paytda salbiy. Buning sababi, talabalar “shukatsu” davrida universitet darslariga minimal ravishda qatnashadilar. Bu narsa yapon talabasi chamasi bir yil oliygoh bilan “yuz ko‘rmas” bo‘lib ketishidan dalolat beradi. Mamlakat sanoatlashgan bo‘lgani sababli talabalar uchun ish topish ham oson kechmaydi. Yaponiyaning yetakchi nashrlaridan biri “Yomiuri Shinbun” 2007-yil yoshlar o‘rtasida so‘rovnoma o‘tkazganda, ularning 82 foizi ish topish masalasida o‘z kelajaklaridan tashvishda ekanligini aytib o‘tishgandi. 2010-yil 16-noyabrda Yaponiya vazirliklari bergan ma’lumotlarga ko‘ra bitiruvchilarning 57,6 foizi ish bilan ta’minlangan bo‘lib, bu 1996-yildan buyon kuzatilgan eng past ko‘rsatkichdir. Mazkur ko‘rsatkich 2003-yilda 60,2 foizni tashkil etgandi. Ushbu yillarda mamlakat tarixida bitiruvchilar uchun “ish topishning muzlagan yili” deb nom qoldirgandi, sababi bitiruvchilar ish toppish masalasida juda ko‘plab qiyinchiliklarga duch kelishdi Shunday bo‘lsada Yaponiya aholisi savodxonlik darajasi eng yuqori bo‘lgan mamlakatlar sirasiga kiradi. Aholining deyarli 100 foizi savodli deb hisoblanadi. Yaponiya kabi sanoati rivojlangan va intellektual salohiyati yuqori bo‘lgan mamlakatlar tajribasining tahlili ko‘rsatishicha barcha pog‘onalarda yetishtiriladigan kadrlar raqobatbardoshliligi va kadr tayyorlashning sifati:
 ta’lim, ilm-fan va ishlab chiqarishning uzviy bog‘langanligi;
 fan-texnika, texnologiya va iqtisodiyot borasida erishilgan eng so‘nggi yutuqlarga asoslanib ishlab chiqilgan kasbiy ta’lim dasturlari hamda ta’lim muassasalari turlarining rang-barangligi;
 professional ta’lim tizimini iqtisodiyotning ustuvor va foyda keltiruvchi tarmog‘iga asoslanganligi;
 ta’lim muassasalarini zamonaviy o‘quv-uslubiy adabiyotlari hamda moddiytexnikaviy bazasi bilan ta’minlanganligi;
 professional ta’lim tizimiga yuqori malakali o‘qituvchilar va mutaxassislarni jalb etilganligi;
 ta’lim jarayonining axborot va kommunikatsion vositalar bilan
ta’minlanganligi;
 kadrlar tayyorlash sifatini xolisona baholash va nazorat qilish tizimining qo‘llanilganligi;
 intellektni o‘lchash va baholash, qobiliyat va shaxsiy sifatlarini o‘lchash va baholash ularning o‘sish muammolari bo‘yicha, shuningdek kasbga yo‘naltirilgan muammolari bo‘yicha psixologik-pedagogik izlanishlar, tadqiqotlarining bajarilganligi. Jahon bankining ma’lumotlariga ko‘ra, Yaponiyada davlatning ta’lim xarajatlari, jami (YaIMga nisbatan foizda) 2017 – yilda 3,2 foizni tashkil etdi Yaponiyadagi universitetlar xuddi mamlakatdagi boshqa ta’lim muassasalari singari milliy, davlat va xususiydir. Universitetlarning taxminan 11 foizi markaziy hukumat tomonidan moliyalashtiriladigan milliy universitetlardir. Bularga Tokio universiteti, Kioto universiteti va Toho universitetlarini keltirib o‘tish mumkin, ushbu oliy o‘quv yurtlari mamlakatdagi yetakchi universitetlar sirasiga kiradi. Davlat universitetlari asosan korporatsiyalar sifatida ishlaydi va yillik xarajatlarning taxminan 60 foizini qoplaydi. Qolgan universitetlar jismoniy shaxslar, tashkilotlar yoki kompaniyalar tomonidan moliyalashtiriladigan xususiy muassasalardir. 2020-yil 1-aprel holatiga ko‘ra Yaponiyada ish bilan ta’minlangan yangi universitet bitiruvchilar 96,0 foizni tashkil etdi, bu o‘tgan yilga nisbatan 2,0 foizga pasaygan. COVID-19 inqirozi talabalarning ish faoliyatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatdi, chunki korporativ ish seminarlari bekor qilinganligi sababli bo‘sh ish o‘rinlarini topish qiyinlashdi