Мундарижа кириш Курс ишининг асосий вазифаси Курс ишининг асосий хисоб китоб қисми Хулоса Фойдаланилган адабиётлар кириш

1.9. Триангуляцияда азимутларнинг

узатиш аниқлиги

а) Триангуляция қаторида боғловчи томон азимутининг ўрта квадратик хатоси

1.9.1 шакл

1.9.1. шаклда келтирилган триангуляция қаторининг барча бурчаклари ўлчанган, шакллар шарти бўйича бурчаклар тенглаштирилган бўлсин, охирги томон азимутининг ўрта квадратик хатосини топамиз.

1.9.1.-шаклдан

(1.9.1)

бунда

(1.9.2)

α₀ – бошланғич томон дирекцион бурчаги.

Шакллар шартли тенгламаси

(1.9.3)

функциядан хусусий ҳосилалар олиб, (1.9.3) нормал тенгламанинг квадратик ва ноквадратик коэффициентларни топиб (1.6.5) формулага қўйсак - фунциянинг «тескари вазни» келиб чиқади,

, (1.9.4)

Бошланғич томон (базис) азимути хатолиги ни инобатга олиб, n - томон ўрта квадратик хатосини қуйидагича ёзишимиз мумкин

, (1.9.5)

бунда m" - бурчак ўлчаш ўрта квадратик хатоси; n – азимути баҳоланаётган томонни ўзига олган учбурчак номери.

Шакллар шарти бўйича тенглаштирилган триангуляция қатори охирги боғловчи томонининг ўрта квадратик хатоси (А.А. Изотов формуласи).

. (1.9.6)

Тенг томонли учбурчаклардан ташкил топган триангуляцияни шакллар шарти учун, йўналишлар, базислар ва азимутлар бўйича тенглаштиришда k-инчи боғловчи томон азимутининг ўрта квадратик хатоси қуйидаги формула билан ҳисобланади (А.А Изотов).

, (1.9.7)

(1.9.6) ва (1.9.7) формулаларда:

- бошланғич томон (базис) азимутининг ўрта квадратик хатоси.

m" - бурчак ўлчаш ўрта квадратик хатоси.

n - қатордаги учбурчаклар сони.

(1.9.6) ва (1.9.7) формулалар n ва k ни тоқ ёки жуфтлигидан қатъий назар амалий жиҳатдан бир ҳил натижа беради.

б) Қатор ихтиёрий оралиқ томонининг азимути ўрта квадратик хатоси.

ва Лаплас азимутларига таянган, икки базисли, шакллар шарти учун йўналишлар, азимутлар ва базислар бўйича тенглаштиришда k-инчи учбурчак оралиқ томони азимутини ўрта квадратик хатосини ҳисоблаш формуласи (А.А. Изотов)

, (1.9.8)

бунда ; N - қатордаги барча учбурчаклар сони.

Яхлит триангуляция тўрини баҳолаш

200х200 км 1 класс триангуляция полигонини тўлдирувчи 2 класс яхлит триангуляция тўрини баҳолаш масалаларига бағишланган тадқиқотлар билан проф. А.И. Дурнев, проф. К.Л.Проворов, инженерлар С.Г.Сундаков, Д.А. Ларин ва бошқалар шуғилланганлар. Булардан энг кўп қўлланиладиган К.Л. Проворов формулаларидан фойдаланамиз.

Хулоса

Топокартада триангулация барпо этишда асосан концепциясини ишлаб чиқиш, топокарта дастурини тузиш ва барча керакли ҳужжатларни тайёрлаш. Топокарта мақсадини аниқлаш ва белгилаш. Унинг маъносига, мазмунига ва жиҳозланишига қўйиладиган талабларни аниқлаш. Топокартани тузиш учун керакли маълумотларни йиғиш, таҳлил қилиш ва баҳолаш. Топокартага олинадиган ҳудудни ўрганиш ва у ердаги воқеа, ҳодиса ва жараёнларни ўзига хос хусусиятларини аниқлаш. Бўлажак топокарта дастурини (программасини) тайёрлаш. Буюртмачи билан биргаликда техник, ташкилий ва топокартани осон ва арзон йўл билан сифатли қилиб тайёрлаш йўлларини ишлаб чиқиш каби ишлар олиб борилди.

Топокартани дастлабки нусхасини (оригиналини) тайёрлаш учун ташкилий ва амалий ишларни бажаришда эса топокарта мазмуни ва маъносини тузиш учун ишлатиладиган маълумотларни тайёрлаш ва уларни қайта ишлаш, топокартани математик асосини, яъни масштаби, проекцияси, ўлчамлари ва компоновкасини ишлаб чиқиш, топокарта мазмуни, маъноси ва легендасини ишлаб чиқиш, топокарта маъносини масштаб аниқлигида генерализация қилиб, унинг оригиналини (нусхасини) техник ва график жиҳатдан сифатли тузиш (чизиш), топокартани жиҳозлаш, топокарта тузишнинг барча этапларида ун маъноси ва сифатини редакция ва коррекура қилиш каби ишлар назарда тутилди.

. Топокартани нашрга тайёрлаш ва чоп этиш қуйидаги жараёнларни ўз ичига олади:

-нашр оригиналини тайёрлаш;

-нашр формаларини тайёрлаш;

-топокартани нашр қили шва тиражини кўпайтириш;

-топокартани нашрга тайёрлаш ва нашр қилишнинг барча босқичларида редакция ва корректура ишларини олиб бориш.

Топокарта мазмунини яратишда шартли белгиларни ва картографик тасвирлаш усулларини танлаш ва уларни жойида ишлата билиш керак. Шартли белгилар ва тасвирлаш усуллари оддий шаклда, топокарта, мазмунга лойиқ танланиши зарур, шу билан бирга ҳозирги замон технологиясига мос бўлиш керак.

Адабиётлар:

1. 
   Н.В. Яковлев – Вўсшая геодезия. М., «Недра», 1989.
   
2. 
   А.И. Дурнев – Вўсшая геодезия. М., «Недра», 1967.
   
3. 
   Справочник геодезиста / Под редакцией В.Д. Большакова и. Г.П. Левчука – М., «Недра», 1985.