Mundarija Kirish. Yo‘l loyihalanayotgan joyning iqlimi. Berilgan yo‘l toifasi uchun texnik me’yorlar

56-rasm. Yo‘l to‘shamasi:
1 – emiriluvchi qatlam; 2 – yo‘l qoplamasi ustki qatlami; 3 – yo‘l qoplamasi ostki qatlami; 4 - asos; 5 –qo‘shimcha qatlam; 6 –grunt.
Yo‘l qoplamasi – yo‘l to‘shamasining ustki, ko‘proq mustaxkam qatlami bo‘lib, transport vositalaridan tushadigan yukni qabul qiladi. Yo‘l qoplamasi bir yoki ikki qatlamli bo‘lishi mumkin. Asos – yo‘l to‘shamasining yuk ko‘taradigan qismi bo‘lib. Tosh materiallardan yoki bog‘lovchi bilan mustaxkamlangan gruntlardan tashkil topadi.Yo‘l to‘shamasi quyidagi xossalarga ega bo‘lishi kerak: harakat miqdori va tushadigan yukka mos mustaxkamlik, ob-havo ta’siriga turg‘unlik, ravonlik, avtomobil shinalari bilan tishlashish, edirilishiga qarshilik, arzon.
Yo‘l to‘shamasi quyidagi turlarga bo‘linadi.
1. Takomillashgan kapital (ts/b, a/b);
2. Takomillashgan yengillashgan;
3. O‘tuvchi turdagi qoplamalar;
4. Past turdagi qoplama.

Gruntning taqsimlanish grafigini qurish
Har qaysi hol uchun qimmatli yerlarni kamroq egallash tashishlarning kam bo‘lishi va yer qazish mashinalaridan eng samarali foydalanish bilan bog‘liq bo‘lgan usul eng foydali hisoblanadi.Тashish usuli mahalliy xo‘jalik sharoitlariga va tabiiy sharoitlarga, joyning relefiga, kelish yo‘llari mavjudligiga, grunt va gidrologik sharoitlarga qarab belgilanadi.
Qimmatli yer maydonlarida, kuchli sho‘rlangan gruntlar bor yerlarda, botqoqliklar kesishib o‘tgan joylarda va aholi yashaydigan punktlar chegarasida ko‘ndalangiga tashish imkoniyatiga yo‘l qo‘yilmaydi. Agar o‘ymadan olinayotgan grunt ko‘tarmaga to‘kish uchun yaroqsiz bo‘lsa yoki tashish yo‘lida daryo yoki botqoqdan o‘tadigan yo‘l qurilmagan bo‘lsa, yo‘l bo‘ylab tashish mumkin emas.
Yer qazish ishlarini tashkil etish loyihasini tuzishda hajmlari teng bo‘lgan qo‘shni ko‘tarmalar va o‘ymalar joyini belgilash va tashishning o‘rtacha uzoqligini aniqlash uchun tuproq massalarining taqsimlanish grafigini qurish usulidan foydalanish mumkin. Bu grafik yo‘l o‘q chizig‘ining yo‘nalishi bo‘ylab ko‘tarmalar va o‘ymalar hajmini (yer qazish ishlarini hisoblash vedomostlarida keltirilgan ma’lumotlardan olinadi) ketma-ket algebraik jamlash yo‘li bilan quriladi. Grunt olish manbalari bo‘lgan o‘ymalar xajmlari «+» ishora bilan, shu gruntlardan ko‘tariladigan ko‘tarmalar hajmlari «-» ishora bilan olinadi. Yer ishlari taqsimlash grafigini qurish uchun koordinata o‘qlarida yo‘l uzunligi va grunt ishlari hajmini joylashtiramiz. O‘qdan yuqorida o‘yma, quyida ko‘tarma hajmlari joylashtiriladi. Grafikda ko‘tarmani barpo qilishda grunt qaerdan keltirilishi va o‘ymada ishlaganda ortiqcha grunt qaerga ishlatilishi ko‘rsatilishi kerak. Shu maqsadda eng avvalo, o‘ymadagi gruntni taqsimlashni ko‘rsatishimiz kerak. O‘ymadagi grunt ko‘tarma hosil qilishi uchun to‘liq ishlatiladi. Etmay qolgan gruntni skreperlar yordamida 100-500 m masofada yon rezervdan tashiladi. Agar yon rezervdagi grunt yaroqsiz bo‘lsa, u holda ko‘tarma tashib keltiriladigan gruntdan barpo qilinadi. Yo‘l poyini qurishda 2 m gacha bo‘lgan ko‘tarmalarni yon rezervdan barpo qilishda buldozerlardan, 2 m dan yuqori bo‘lgan ko‘tarmalarni o‘ymadan yoki yon rezervdan 500 m gacha bo‘lgan masofadan tashib keltirib qurish uchun skreperlarni qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Yo‘l poyini qurishda gruntning o‘rtacha tashish masofasi 2 km bo‘lsa, u holda ekskovator va avtomobil-samosvallardan foydalangan holda olib boriladi.