Munojot asarini sharhlash

Tangri: “Habibim, yo Muhammad, Tila mandin bu dam: “Inna a’toynak”. 

---

Dedikim: “Ummatimni mag‘firat qil, Erurlar osiyu saffoku bebok”. Alloh taolo va 
Muhammad (s.a.v.) o‘rtasidagi suhbatda Furqat Alloh o‘z habibining butun 
olamlarga rahmat etilganini aytib e’zoz etganini keltiradi. “Xuruf-u yozmadi juz 
“Mo arafnok” − Bu jumlada Muhammad (s.a.v.)ning siyrat-u sifatlarini 
ta’riflovchi olimlarning ul zot haqida “Biz sizni kamolatingiz darajasida taniy 
olmadik”, degan so‘zdan nariga o‘tolmaganliklari qatorida, Furqat o‘z ta’rif va 
vasfining darajasi ham “mo arafnok” ekanini e’tirof etishdir. Biz “Hajnoma”da 
Rasululloh obrazining tagmatnda kelgan xarakterini baholi qudrat tadqiq etishga 
harakat qildik. Beshinchi tarji’ esa Rasulullohning vasfiga bag‘ishlanadi. U 
kishining Odam avlodining afzali ekani, ul zotning tavalludlari uchun olam ijod 
etilgani, Me’roj kechasida u kishining kovushlari changini Arshi A’zam ko‘ziga 
surib, tavof etgani, u kishining tug‘ilishlari bilan bog‘liq tarixiy voqealar tilga 
olinar ekan, “Ketibon yerdin olam zulmati ham Hamon dam yog‘di nuri osmoniy”, 
deydi. Ya’ni u zot tug‘ilgach, yuzlarida falakning nuri jilva etdiki, yer yuzida 
butlar sindi, zulmat yo‘qoldi. Bu yerda yana shunday ma’no borki, Furqat 
tagmatnda payg‘ambar alayhissalomning nurlari tug‘ilishlaridan oldin bor bo‘lgani 
kabi, u kishi olamdan o‘tgach ham bu nur mavjud ekanligini, ya’ni yer yuzini 
payg‘ambar masjidi loyini qorishga orzumand oftob emas, ul zotning muqaddam 
nurlari yoritib turganini ifoda etadi. 
Abdulla Oripovning “Haj daftari” turkumida Rasululloh obrazi eng ko‘p 
murojaat va talqin etilgan obrazdir. “Hikmat sadolari” aynan hadislarning sharhi 
bo‘lgani uchun ham Rasululloh obrazi har bir she’rda asosiy o‘rinda ifoda topgan. 
Abdulla Oripov “Hikmat sadolari”ning muqaddimasida “Insof va diyonat izlab” 
maqolasida “Islom tarixi, ayniqsa, Qur’on va Hadislarni bir muncha o‘rganib, 
shunday xulosaga keldimki, har qanday oliyjanob va ezgu tuyg‘ular Islomga ham 
xosdir, ayni vaqtda Islom har qanday oliyjanob va ezgu tuyg‘ularga mos keladi. 
Muhammad alayhissalomning so‘nggi hamda eng komil payg‘ambar deb 
hisoblanishining tub sababi shunda emasmikan?! Bordi-yu, endi boshqa bir 
payg‘ambar chiqqan taqdirda ham u insoniyatga Muhammad alayhissalomdan 

---

ortiq yana nima hadya eta olardi!, deb yozadi. Mana shu so‘zboshida ham 
shoirning Rasululloh obraziga munosabati cheksiz ehtiromga ega ekanligini 
ko‘rish mumkin. Turkumdagi “Payg‘ambar” she’rida esa bu ehtiromning badiiy 
ifodasini ko‘ramiz. Abdulla Oripov talqinidagi Rasululloh obrazida vasf etishdan 
ko‘ra Rasulullohning insoniy fazilatlari, kechinmalari ko‘rsatilgan. Albatta, 
Abdulla Oripov “Sizning murodingiz hidoyat erur, Sho‘rlik bandalarga inoyat 
erur”, deya u zotning ulug‘ va mukarramligini e’tirof etadi. “Assalomu alayka, yo 
Muhammad, Assolomu alayka, yo Ahmad”, deb barcha mo‘minlarga xos salovat 
aytadi. “Vahiy” she’rida nabiy alayhissalomning manman kimsalardan ranjigan 
kayfiyatini tasvir etar ekan: “Manman kimsalardan ranjidi Rasul, Ko‘ngli 
qolgandayin hatto do‘st – yordan” – manmanlik, kibr kabi johil illatlar pok 
insonlar qalbini ozurda etishini bayon etadi. “Ibrat” she’rida “Payg‘ambar daraxti 
bergay deb baxtni, Sig‘inib yurmasin unga ummatim”, deya u kishining 
kamtarliklari va qalb e’tiqodini urf-u odatga aylantirib qo‘ymaslik haqida 
ogohlantirishlari yoritiladi. “Meroj” she’rida “Tasviri joizmas bu holni, 
biroq Visol nasib etdi Rasulullohga”, der ekan Abdulla Oripov “Tasviri joizmas