Muqaddima

BUYRAKLARNING INKRETOR FAOLIYATI 
Buyraklar o‗zming faoliyatiga va bopgqa a‘zo, to
‘
qima na jarayonlarga ta‘sir qiluvchi 
fiziologik; faol moddalarni smiezlab, qonga chiqaradi. Renin, eritropoetin va vitamin D 
ning faol shakli shular jumlasidandir. Bu moddalar ham mahalliy (buyraklar ning o'ziga), 
ham umumiy ta‘sir ko'rsatish qobiliyatiga ega. 
Prostaglandin va bradikininlar asosan buyrak faoliyatiga ta‘sir qiluvchi moddalardir. 
Inkretor faoliyat asosan yufcstaglomerulyar apparatga xos. Bu apparat koptokchaga 
kiraverishda qon, keltiruvchi va olib ketuvchi tomirlar oraligida joylashgan. Unga distal 
kanalcha devorining bir qismi ham tegib turadi. Yukstaglomerulyar apparat tarkibida 
afferent arteriolaning donali yukustavaskulyar hujayralari, distal kanalchadagi zich dog` 
hujayralari va bu ikki turdagi hujayralar bilan jipislasligan maxsus yukstaglomeralvar 
hujayralar uchraydi. 

---

241 
Yukstavaskulyar hujayralarning donachalari proteolitik ferment — reninga boy. 
Renin qonga o
‘
tib, angiotenzinogendan angiotenzin-I ajratadi. Angiotenzin-1 10 
aminokislotalar qokligidan iborat peptid. Fennent ta‘sirida undan ikki aminokislota 
qoldig
‘
i ajraladi va qon tomir 1 ami juda toraytiruvchi modda — angiotenzin -II hosil 
bo'ladi Qon tomirlardan tashqari, angiotenzin -II natriy reabsorbsiyasiga, buyrak usti 
bezlaridan aldosteron sekresiyasiga'ragatlantimvcht ta‘sir. ko
‘
rsatadi 
Reninning qonga o
‘
tish tezligiga ta‘sir qililvchi turli omillar orasida ikkitasi alohida 
ahamiyatga ega. Bulardan biri distal kanalchada NaCI konsentratsiyasining oshishi, shu 
koptokchaning yukstaglcmerulyar apparatidan renin qonga o
‘
tishini oshiradi. Shu 
nefrorming o'zida filtratsiya kamayib, NaCI ning ortiqcha miqdorda ajralishiga yoi 
qo'ymaydi Natriyning tejaiishi suvni saqlab qolishdir. Renin, inkresiyasiga kuchli ta‘sir 
qiladigan ikkinchi ornil affront arteriolalar devoridagi cho'zilishiii sezuvchi 
retseptorlarning qo'zg'alishidir. Shu tomirlardan o
‘
tadigan qon miqdori kamayib, ularning 
cho‗zilishi ozaysa, rerunning qonga o‘ishi tezlashadi. Yana koptokchalarda filtratsiya 
kamayib, ajraladigan nztriy miqlori chegaralanadi. Qondan chiqib ketadigan suv mihdori 
ham kamayadi 
Demak, remnning ajralib, angiotenzin hosil bo
‘
hshi qon aylanishida juda katta 
ahamiyatga ega: qon tomirlar torayadi, filtratsiya kamayib, natriy reabsorbsiyasi 
tezlashishi organizmda, birinehi galda qon tomirlarda suvning saqlanib qolishini 
ta‘minlaydi, qon bosimi mo‘tadillashadi. 
Buyraklar kalsiy almashinmdda qatnashadigan gormon vitamin D3 ning faol shakli 
hosil bo'lishida ham ishtirok etadi. Ular qondan progormon 25—OH—vitamin D3 ni 
ajratib olib, faol steroid gormon 1Д5—(OH)—-vitamin D3 ga aylantiradi. Bu gormon 
ichak hujayralarida kalsiyni o‗ziga biriktiruvchi oqsil siitezini va suyaklardan kalsiy 
ajralishini tezlashtiradi. Natijada qonda kalsiy miqdori oshadi. 
Buyraklarda eritrositlarnmg rivojlanishi uchun zarur bo`lgan eritropoetin hosil 
bo`ladi. Bu moddaning qondagi miqdori kislorod yetishmovchiligi sharoitida ko
‘
payadi
5
eritrositlar soni oshadi, to'qimalarni kislorod bilan ta'minlash yaxshilarndi. 
Buyraklarda kininlar sintezlanadi. Ulardan biri — bradikinin qon tomirlarni juda 
kengaytiradi, buyraklardan qon ' oqishini va natriy ajralishini boshqarib turadi. 
Buyraklarning magiz qismida prostaglandinlar hosil bo`ladi. Shular ta‘sirida buyraklarda 
qon oqimi tezlashadi va natriy ajralishi oshadi. Buyraklar fibrinolitik moddalarni 
sintezlab, qon ivishida ishtirok etadi, degan fikr ham bor.