Muqaddima

TA’SIROTNING BO’SAG’A KUCHI, REOBAZA VA XRONAKSIYA 
 
Membrana potensialini kritik darajaga o‘zgartirish qobiliyatiga ega bo`lgan ta‘sirot 
kuchi ta‘sirot bo‘sag‘asi deyiladi. Bo‘sag‘a miqdoridan kuchsizroq bo`lgan ta‘sir 
bo‘sag‘adan past, bo‘sag‘a miqdoridan kuchliroq bo`lgan rag‘batlar esa bo‘sag‘adan 
yuqori ta‘sirlovchi deb ataladi. Bo‘sag‘aning mutloq miqdori qo‘zg‘aluvchan 
to‘qimalarning xossalariga va fiziologik holatiga, ta‘sirot berish usuliga bog‘liq. Ta‘sirot 
bo‘sag‘a kuchiga ega bo`lsada, juda qisqa vaqt ta‘sir etsa, qo‘zg‘alish ro‘q bermaydi. 
Demak, qo‘zg‘alish vujudga keltiradigan ta‘sirot, birinchidan, eng kam (bo‘sag‘a) 
kuchga ega bo`lishi kerak, ikkinchidan, u ma‘lum qqisqa vaqt davomida ta‘sir etishi 
zarur. Elektr tokining qo‘zg‘alish paydo qiladigan eng kam kuchi reobaza deyiladi. Bir 
reobazaga teng elektr toki bilan ta‘sirlab, harakat potensiali olish uchun zarur bo`lgan 
eng kam vaqt foydali vaqt, deb ataladi. Bo‘sag‘a kuchi bilan ta‘sirlash vaqtida foydali 
vaqtdan ko‘paytirish paydo bo`lgan qo‘zg‘alishni miqdoriga ta‘sir qilmaydi – demak 
vaqtni uzaytirish befoyda. Ma‘lum chegarada tokni kuchaytirish vaqtning qisqarishiga 
olib keladi. 
Amalda foydali vaqtni aniqlash qiyin, chunki reobaza miqdori membrenaning faoliy 
holatiga bog‘liq holda o‘z-o‘zidan o‘zgarib turadi. Shu sababdan, boshqa shartli 
miqdorni – xronaksiyani aniqlash rasm bo`lgan. Xronaksiya – ikki reobazaga teng elektr 
toki bilan to‘qimaga ta‘sir etib, uni qo‘zg‘atish uchun sarflangan eng kam vaqtni 
bildiradi. 
―Bor yoki yo‘q qonuni‖. Bo‘sag‘adan past ta‘sirotlar uzoq vaqt davom etsa ham 
qo‘zg‘alishga sabab bo`la olmaydi (samara yo‘q); bo‘sag‘a kuchiga ega bo`lgan ta‘sirot 
esa eng katta miqdordagi qo‘zg‘alishni vujudga keltiradi (samara bor). Bu qonun yakka 
nerv yoki muskul tolalarida mikroelektrodlar yordamida potensiallar qayd qilinganida 
yaqqol ko‘rinadi. Shuni esda tutish kerakki, ―Yo‘q‖, yani bo‘sag‘adan past kuchga ega 
bo`lgan stimul ham membranada ma‘lum o‘zgarishlarni, masalan, lokal javobni sodir 
qiladi. ―Bor‖ning miqdori ham o‘zgarmas emas - qo‘zg‘aluvchan to‘qimalarning faoliy 
holatiga qarab u ma‘lum chegarada oshib yoki kamayib turadi.