Muqaddima

QON IVISH JARAYONI ASOSLARI 
A.Shmidt va P.Morovis asos solishgan, hozir hamma e‘tirof qilgan qon ivish 
nazariyasi fermentativ nazariya, deyiladi. Bu nazariyaga ko‘ra, plazmada erigan 
fibrinogen trombin fermenti ta‘sirida erimaydigan fibringa aylanadi. Fibrin ipsimon 
strukturaga ega bo`ladi. 
Ikkilarnchi gemostaz bbesh bosqichga bo`linadi. Birinchi bosqich – tromboplastin 
hosil bo`lishi bosqichi. Tromboplastin deganda qonning protrombinni trombinga 
aylantiradigan fermentativ faolligini tushunish kerak. ―Tromboplastin‖ so‘zi o‘rniga 
―Trombokinaza‖ atamasi ham ishlatiladi. Tomirda yurgan qonda tromboplastin 
bo`lmaydi. U qon plastinkalari parchalanganda (qon tromboplastini) yoki to‘qimalar 
shikastlanganda (to‘qima tromboplastini) ajraladigan yog‘simon (lipid) omil va plazma 
omillari ishtirokida hosil bo`ladi. 
Ikkinchi bosqich – trombin hosil bo`lishi. Tromboplastin plazmada uchraydigan oqsil 
protrombinga nisbatan proteolitik faollikka ega. Protrombin α
2
-globulin bo`lib, 
molekulyar massasi 66800. Plazmada 10-15 mg% protrombin bor. U jigarda sintezlanadi 
va bu jarayon K vitaminiga muhtoj. Shuning uchun K vitamini yetishmaganda, qonning 
ivishi buziladi. Protrombin tromboplastin ta‘sirida Ca
2+
ionlari hozirligida trombinga 
aylanadi. Trombin – peptidaza, u fibrinogenni qisman parchalash qobiliyatiga ega. 
Uchinchi bosqich – fibrin hosil bo`lishi. Fibrin hosil bo`lishining birinchi bosqichida 
fibrinogen (m. m – 340000) trombin ta‘sirida ikki nimtaga bo`linadi. Bu nimtalardan o‘z 
navbatida ikkita aminopeptid – A va B ajraladi. Nimtalarning qolgan qismlari fibrin-
monomer, deb ataladi. Fibrin-monomerning molekulalari bir qatorga tizilib, 
polimerizatsiyaga uchraydi. Polimerizatsiya uchun plazma omili fibrinopeptid A va 
kalsiy kerak. Fibrin-polimer gelni hosil qiladi. 
To‘rtinchi bosqich – laxta retraksiyasi. Trombotsitlar parchalanganda ulardan maxsus 
omil – tromostenin ajraladi. Trombostenin ta‘sirida fibrin iplari qisqaradi. Bu qisqarish 
natijasida oldin hosil bo`lgan amorf laxtaning hajmi kamayib, ixchamlashadi. Bu jarayon 
retraksiya, deyiladi. Retraksiya natijasida laxta zichlashadi, jarohatlangan joyning yuzasi 
kamayadi, yaraning bitishi tezlashadi. 

---

128 
Beshinchi bosqich – fibrinoliz. Plazma globulinlaridan biri plazminogen 
(profibrinolizin) to‘qima yoki qon omillari ta‘sirida faol proteolitik ferment plazminga 
(fibrinolizinga) aylanadi. Plazmin fibrinni parchalab, trombni yo‘qotadi.