Muqaddima

MUSKULLARNING ISHI VA KUCHI 

---

27 
Muskulning qisqarish (kaltalanish) darajasi doimiy kuchga ega bo`lgan impulslar 
ta‘sirida turlicha bo`lishi mumkin. Bu muskulning morfologik xossalariga va fisiologik 
holatiga bog‘liq. Qisqarishdan oldin muskul tolalari o‘rtacha taranglashgan bo`lsa, 
ularning keyingi qisqarishi kuchliroq bo`ladi, ko‘p cho‘zilgan muskul sekin qisqaradi. 
Uzun muskullar kaltalariga nisbatan kuchliroq qisqaradi. Charchash jarayoni 
rivojlanishida muskul qisqarishi borgan sari susayib ketadi. 
Muskul kuchini u ko‘tara oladigan yukning eng yuqori miqdori belgilaydi. 
Muskullarning kuchi juda katta bo`lishi mumkin. Masalan, itning jag‘ muskullari gavda 
vaznidan 8,3 baravar ortiq yukni ko‘tarishi mumkin. Odamning ham bu muskuli kuchli – 
uning yordamida sirk artistlari katta yuk avtomobilini joyidan siljitishadi.Yakka muskul 
tolasi 100-120 mg ga teng taranglik hosil qilishi mumkin. Muskulda tola soni qanchalik 
ko‘p bo`lsa, uning kuchi shunchalik ko‘p bo`ladi. Demak, muskulning ko‘ndalang kesimi 
katta bo`lsa,u o‘z ichiga ko‘p tolalarni qamrab oladi va uning kuchi ko‘p bo`ladi. Bu gap 
tolalari uzunasiga yotgan muskullarga tegishli. Duksimon va patsimon muskullarning 
kuchi ularning geometrik ko‘ndalang kesimiga emas, funksional ko‘ndalang kesimiga 
bog‘liq (8-rasm). Tolalar yo‘nalishi qiyshiq bo`lgan muskullar tolalariga perpendikulyar 
bo`lgan funksional ko‘ndalang kesimi muskulning umumiy uzun o‘qiga perpendikulyar 
bo`lgan geometrik ko‘ndalang kesimidan ancha ortiq bo`lishi mumkin. Shu sababdan, 
patsimon muskulning kuchi umumiy yo‘g‘onligi teng 
bo`lgan parallel tolali muskulnikidan ancha ortiq 
bo`ladi. 
Mexanik ishni muskul faqat izotonik ravishda 
qisqargan vaqtda bajaradi. Bu sharoitda qisqaruvchi 
apparat avvaliga paylari cho‘zilib, tarangligini oshiradi, 
keyin yukni ko‘taradi. Bajarilgan ish miqdori yuk 
massasiga va u ko‘tarilgan balandlikka bog‘liq. Bu 
bog‘lanishni quyidagi formula ifodalaydi: A=P x h. 
P – yuk yoki h – balandlik nolga teng bo`lsa, bajarilgan 
ish – A ham nolga teng bo`ladi. 
Demak, muskul yuksiz qisqarsa, yoki unga ko‘tarib 
bo`lmaydigan yuk ortilsa, ish bsjsrilmsydi. Muskul eng 
ko‘p miqdordaagi ishni o‘rtacha yuk ko‘targanda 
bajaradi. Bu qoida o‘rtacha yuk ortish qoidasi deb ataladi.