Muqaddima

ENERGIYA ALMASHINUVI 
Energiya almashinuvi tirik hujayralarning asosiy xossasi. Organizm energayaga boy 
moddalarni qabul qilib, ularni kimyoviy yo‘l bilan o
;
zgartiradi
?
ya‘ni energiyasi kam 

---

219 
moddalarga aylantiradi. Bu jarayonlar natijasida ajralgan energiya organizmning turli 
ehtiyojlariga sarilanada. 
Masalan, energiya hujayralarning o‗z tuzilmalarini, shu bilan birga funksional 
qobiliyatlarini saqlab turish uchun. har qaysi hujayraning o'ziga xos faoliyatini royobga 
chiqarish uchun kerak (muskulning qisqarishi, bezning shira ajratishi uchun) 
Energiya almashinuvini ifodalash uchun qo`llaniladigan birlik kilokaloriya 
hisoblanadi Ikkal 1000 kal ga teng. Bir kaloriya esa 1 g suvni I°C isitish uchun zarur 
bo`lgan energiya miqdori. Oxirgi vaqtda xalqaro birliklar tizimiga (SI) olish bilan 
energiyaning asosiy birligi qilib joul (J) olingan. 
1 
joul Ivatt. 1 sek-2,39> 10~‘ kkaloriya 1 kkal—‘,19 kJ. 
Energiya ajralishi molekular kislorod sarflash yo‘li bilan (aerob almashinuv) yoki 
kislorod ishtirokisiz, masalan, glikoliz (glyukozani sut kislotasigacha parchalash) yo‘li 
bilan anaerob almashinuv natijasidayuzaga chiqishi mumkin. 
Organizmda energiyani yig‘uvchi juda qulay tizim mavjud. Uning faoliyati natijasida 
energiyaga boy adenozintrifosfat sintezlanadi. ATF energiyaning zahirasi va 
tashiladigan. shaklidir, chunki u diffuziyalanib, energiyaga muhtoj bo`lgan joyga yetib 
boradi. 
Foydalanish koeffitsienti. Hujayra ish bajargan vaqtda ajraladigan energiyaning oz 
qismi shu hujayra uchun xos bo`lgan ishga (masalan, muskul qisqarganda mexanik 
ishga) sarflanadi. Ko‘p qismi issiqlikka aylanadi. Hujayraning (a‘zoning, organizmning
mashinaning) foydali ish koeffitsienti — FIK umumiy ajralgan energiyaning ishga 
sarflangan qismini tashkil qiladi va doim 100% dan kam bo`ladi. 
Ajratilgan muskulning FIK ko‗pi bilan 35%, muskullar butun organizmda ishlaganda 
25% bo`ladi. Bu raqamlardan ko‗rinib turibdiki, organizmda kuzatiladigan energetik 
jarayonlarning asosiy natijasi issiqlik ajralishidan iborat ekan.