Muqaddima
Download 4.57 Mb. Pdf ko'rish
|
Normal Fiziologiya Qodirov
|
ICHKI QULOQ
Ichki quloq chakka suyakning piramidasida joylashgan. 0‗ziga xos shaklga ega bo`lganidan chig‘anoq, deb ataladi. Odamning chig ‘ anog‘i 2,5 marta aylangan suyak kanali. Uni Reysner va asosiy membranalar uchga bo'ladi, bular: nog‘ora, o ‘ rta va vestibulyar narvonlardir (kanallar). Nog‘ora va yestibulyar narvonlar chig‘anoq uchidagi gelikotrema orqali o‘zaro ulangan. Tarkibi hujayralararo suyuqlikka o ‘ xshagan natriyga boy perilimfaga toigan. O‘rta narvonchani endolimfa toidirib turadi. Bu suyuqlik kaliyga boy bo`lib, hujayra suyuqligiga o ‘ xshaydi. O‘rta quloqqa ochilgan yana bir teshik - yumaloq darcha bor. Bu teshikni qoplagan yupqa parda endolimfaning oqib ketishiga yoi qo ‘ ymaydi. 0 ‘ rta narvonning asosiy membranasida eshituv retseptorlariga ega bo`lgan kortiy a‘zosi joylashgan (68- rasm). Retseptorlar bir qator ichki va uch-to ‘ rt qator tashqi tukli hujayralardan iborat. Ichki va tashqi retseptor hujayralarni kortiy a‘zo tuneli ajratib turadi. Odamning kortiy a‘zosida 3500 ga yaqin ichki va 12 minggacha tashqi tukli hujayralar bor. Retseptor hujayralar tayanch hujayralar orasida joylashgan. 262 Tukli hujayralarni chig ‘ anoq markazidagi burama tugundan chiqqan afferent nerv tolalari nervlaydi. 30—‘0 ming chamasidagi bu tolalarning 90% i ichki retseptor hujayralarda, qolgan 10% i bir necha marta ko ‘ p bo`lgan tashqi tukli hujayralarda tugaydi. Kortiy a‘zoning efferent tolalari ham bor, ular afferent tolalardan impuls o ‘ tishini tormozlashi mumkin. Kortiy a‘zoni shilliqsimon massa — qoplovchi yoki tektorial membrana bosib turadi. Bu membrananing bir cheti chig ‘ anoq devorming ichki yuzasiga, ikkinchisi kortiy a‘zosiga yopishgan.Tashqi retseptor hujayralarning kipriklari tektorial membrananing pastki yuzasiga tegib turadi. 68-rasm. Chig ‘ anoqningkesimi. O`rta narvonning tashqi devorida tomirli tasmaeha ajralib turadi. Bu tuzihna chig'anoqni energiya bilan ta‘minlashda va endolimfaning tarkibiy barqarorligini saqlashda katta ahamiyatga ega. Bazal membrananing eni hamma qismida teng emas: oval darcha yaqinida 0,0‘ mm, chig'anoq cho'qqisi tomon kengaya borib,5 mm ga yetadi. Demak, chigfanoq toraygan sari bazal membrana kengayadi. Kortiy a‘zoning asos qismida joylashgan retseptor hujayralarni yuqori chastotali tovush tebranishlari, uch (apikal) qismidagilarni esa quyi chastotali tebranishlar qo'zg‘atadi. Tovush to`lqinlari energiyasi uzangi orqali vestibulyar narvondagi perilimfaga uzatiladi. Oval darcha sohasida hosil bo`lgan bosim to`lqini chig ‘ anoqning boshidan oxirigacha bo`lgan — 3,5 sm masofani 20 msda bosib oladi. Asosiy membrana unga ta‘sir qilgan bosimga shu lahzada javob bermaydi, Awal u oval teshikka yaqin joyda kolariladi va bu to`lqin paydo bo`lgan joyidan membrana bo'ylab harakat qila boshlaydi. to`lqin bosib oladigan masofa va tezligi tovush chastotasiga bog‘liq. Asosiy membrana bo'ylab yugurib oluvchi to`lqin paydo bolish va harakat qilishi membrananing qayishqoqligiga bog‘liq, membrananing bu xususiyati oval teshikdan gelikotremaga tomon orta boradi Tovush ta‘sir qilganda uzangi uzluksiz tebranganidan to`lqinlar asosiy membranadan ketma-ket, biri ikkinchisi- ning orqasidan yugurib oladi Tebranishlar soni yuqori bolsa, to`lqinlar qisqa masofani bosib olib, soliadi. Quyi chastotali to`lqinlar asosiy membrana bo'ylab ancha katta masofaga tarqaladi. Demak, asosiy membrananing hattiq boshlanish qismi yuqori chastotali to`lqinlarni olkazmaydigan filtr vazifasini 263 bajaradi. Yuguruvchi to`lqin amplitudasi uning chastotasiga qarab membranasining malum bir nuqtasida juda yuqori bo`ladi. Yuqori chastotali tebranishlarning amplituda maksimumi asosiy membrananing uzangiga yaqin qismiga, quyi chastotali tebranishlarning amplituda maksimumi esa gelikotremaga yaqin qismiga to ‘ g ‘ ri keladi. Tukli retseptor hujayralarni bir tomondan, bazal membrana, ikkinchi tomondan tektorial membrana siqib turadi. Bazal membrananing harakatlari hujayra tuklarining tektorial membranaga tegib, egilishiga olib keladi Natijada, bu hujayralar bilan boglangan eshituv nervi tolalarida impulslar hosil bo`ladi. Bu impulslar soni yuguruvchi to`lqin amplitudasi juda baland bo`lgan joydagi retseptor hujayralardan boshlangan tolalarda eng yuqori bo`ladi I Demak, turli chastotadagi tovush to`lqinlari asosiy membrananing turli qismlaridagi retseptor hujayralarni qo ‘ zg ‘ atadi. Agar tovush rag ‘ bati bir necha chastotaga ega bolsa, bazal membrananing monand qismlaridagi bir nechta guruhretseptor hujayralar qo‘zg‘aladi. Download 4.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|