Muqaddima

SHARTLI REFLEKSLAR 
Odam va hayvonlar evolyutsiyasida hayotning o
‘
zgaruvchan sharoitlariga toia 
moslashishining murakkab va nozik shakli — shartli reflekslar paydo bo`lgan. Shartli 
reflekslar tug‘ma bo`lmasdan, individual hayot jarayonida shartsiz reflekslar asosida 
hosil bo
‘
Iadilar. Agar shartsiz refleks (masalan, so`lak ajralishi refleksi) boshqa yot 
ta‘sirot bilan (masalan, tovush) ko
‘
p marta takrorlansa, keyinchalik ana shu yot ta‘sirot 
so`lak ajratish xususiyatiga ega bo`lib qoladi. Oldin bu faohyatga aloqasi bo`lmagan 
retseptorlarni takrorlash yo`li bilan maxsus hosil qilingan yangi reaksiya shartli refleks 
deyiladi. 
Shartli reflekslar organizmning moslashishida katta ahamiyatga ega. Shular tufayli, 
xatti-harakatlarda o
‘
zgaruvchan sharoitlarga mutanosiblik va egaluvchanlik paydo 
bo`ladi. Bareha shartli reflekslarning yuzaga chiqishida markaziy nerv. tizimining yuqori 
bosqichlari ishtirok etishi zarur. Shartli reflekslar individual hayot davomida hosil 
bo`ladi va yo‘qoladi. Ular signal ahamiyatga ega—shartli rag'bat shartsiz ta‘sirotdan 
oldin paydo bo
‘
Ub, organizmni shartsiz reflektor faohyatga tayyorlaydi. Shartli refleks 
tufayli organizm xavfni oldini olsa, oijani qoiga kiritish va boshqa harakatlarga oldindan 
tayyorlanish imkoniyatiga ega bo`ladi. 
Demak, shartli refleks— har bir organizmning hayoti davomida qoiga kiritgan tizimiy 
moslashuv reaksiya. U markaziy nerv tizimida shartsiz refleks markazi va sharth signal 
ta‘sir qiluvchi markazlar o
‘
rtasida vaqtincha bog‘lanish paydo bo
‘
hshi tufayh yuzaga 
chiqadi. 
SHARTLI REFLEKS HOSIL QILISH QOIDALARI 
Shartli refieksni shartsiz refleks asosida qonun-qoidalarga rioya qilgan taqdirdagina 
yuzaga chiqarish mumkin. 
1. Shartli refleks hosil qilish uchun shartli signal (bu shartsiz refleks uchun befarq 
ta‘sirot, masalan, qo
‘
ng
‘
iroq) shartsiz ta‘sirot (ovqat) bilan boglangan holda takroran 
qo`llanilislii kerak. 
2. Shartli signal shartsiz ta‘sirotdan sal oldin berilishi zarur. 
3. Shartli signal shartsiz ta‘sirotga nisbatan kuchsizroq bo`lishi kerak. (Shartli 
signalning biologik ahamiyati shartsiz. ta‘sirotning biologik ahamiyatidan kamroq 
bo
‘
Mshi kerak). 
‗. Shartli refleks hosil qilish uchun markaziy nerv tizimi faol bo`lishi kerak. 
Sharth refleks hosil qilish jarayonida bosh miya po'stlog‘i yot ta‘sirotlardan mutlaqo 
xolis bo`lishi lozim.