Muqaddima

GIPOTALARNO-GIPOFIZAR TIZIM 
 
Gipotalamusning eng asosiy vazifalaridan biri gipofiz faoliyatini, u orqali ichki 
sekretsiya bezlarining deyarli barchasini faoliyatini boshqarishdan iborat. Birinchidan, 
gipofizning orqa bo`lagida saqlanib, keragida qonga o‘tadigan ikkita gormon – 
vazopressin va oksitotsin gipotalamusning supraoptik va paraventrikulyar yadrolaridagi 
neyrosekretor hujayralarida sintezlanadi. Gipofizga neyrosekretor hujayralarning 
aksonlari bo‘ylab oqib tushadi. 
Gipofizning oldingi bo`lagi – adenogipofiz gormonlarni o‘zi sintezlarnaydi. Ammo 
ularning qonga o‘tishini gipotalamusning gipofizotrop gormonlari boshqaradi. Bu 
gormonlar kichik molekulyar massaga ega bo`lgan peptidlardir. Ularning bir qismi 
gormonlarning adenogipofizdan qonga o‘tishini tezlashtiradi va rilizing-omillar yoki 
liberinlar deb ataladi. Boshqalari gipofiz gormonlarining qonga o‘tishini kamaytiradi va 
statinlar deyiladi. Gipofizotrop gormonlarni gipofizga qon olib keladi. 
Hozir gipotalamus va gipofizning boshqa bir peptidlarni – enkefalin va endorfinlarni 
sintezlashi aniqlandi. Bu moddalar organizmga tashqaridan kiritilgan morfin kabi ta‘sir 
qiladi. 
Gipofizotrop gormonlar adenogipofiz gormonlarining qonga chiqishini boshqarsa, 
gipofizar gormonlarning qondagi miqdori, o‘z navbatida, liberin va statinlarning qonga 
o‘tib, gipofizga yetib kelishiga ta‘sir ko‘rsatadi. Bu haqda yanna ichki sekretsiya 
bezlariga bag‘ishlangan bobda batafsil bayon qilinadi. 
GUMBAZ (LIMBIK) TIZIMI 
Odamning maqsadli xatti-harakatini shakllantiradigan miyani yangi po‘stloqqa va 
gumbaz (limbik) tizimga bo`lishadi. Yangi po‘stloq xulqni ro‘yobga chiqaradi, odamning 
tashqi muhit bilan vaqt va fazodagi 
munosabatlarini 
boshqaradi, 
mantiqli 
fikr 
yuritishga 
javob 
beradi. Limbik tizim esa intilish va 
hissiyaotlarni shakllantiradi, o‘qish-
o‘rganish va xotira uchun katta 
ahamiyatga ega. 
23-
расм. Лимбик тизимнинг асосий тузилмапари. 

---

76 
Limbik tizimning po‘stloq sohasiga gippocamp, gippocamp oldi egat, belbog‘ o‘zak, hid 
sezishni ta‘minlovchi tuzilmalar kiradi. Bodomsimon tana, septal yadrolar va oldingi 
talarnik yadro limbik tizimning po‘stloq osti tuzilmalarini tashkil qiladi (23-rasm). 
Limbik tizimning qismlari bosh miyaning ko‘p sohalari bilan va o‘zaro xilma xil 
afferent hamda efferent tolalar yordamida bog‘langan. Bu tizim uchun aylanma zanjirli 
bog‘lanishlar xos. 
Limbik tizim katta yarim sharlar po‘stlog‘ining chakka va peshona sohalari bilan 
bog‘langan. Chakka sohalar ma‘lumotlarni ko‘ruv, eshituv va somatosensor po‘stloqdan 
bodomsimon tana va gippocampga o‘tkazadi. Peshona soha limbik tizim faoliyatlarini 
boshqaruvchi asosiy po‘stloq soha bo`lsa kerak.