Muqaddima

GIPOTALAMUSNING TANA HARORATI BARQARORLIGINI 
SAQLASHDAGI ISHTIROKI 
Gipotalamusni tana harorati barqarorligini saqlashda ishtirok etadigan 
mexanizmlarni birlashtiruvchi markaz deyish mumkin. 
Masalan, mushukning miyasini o‘rta miyaning yuqori cgegarasi bo‘ylab kesilsa, u 
tana harorati boshqarila olmaydigan sovuqqonli hayvonga aylanadi. Gipotalamusning 
orqa sohalarini ta‘sirlash modda almashinuvining kuchayishiga, nafas olish va yurak 
urishi sonlarining ortishiga, muskullarda titroq paydo bo`lishiga, shuningdek harorat 
ko‘tarilishiga olib kleadi. Bu sohalarni shikastlash issiqlik hosil bo`lishini va haroratni 
kamaytiradi. 
Organizmning tana haroratini bir me‘yorda saqlab turishi uchun issiqlik hosil qilinishi 
va yo‘qotilishi jarayonlari o‘rtasida muvozanat bo`lishi shart. Gipotalamusda esa ana shu 
jarayonlarga ta‘sir qiladigan sohalsr bor. Paraventrikulyar yadrolarni ta‘sirlash teri qon 
tomirlarini kengaytiradi, ter ajralishini va nafas olishni kuchaytiradi yoki issiqlik ajralishi 
ortishiga sharoit tug‘diradi. Bu soha shikastlangandan so‘ng issiqlikni yo‘qotish 
kamayib, tana harorati ko‘tarilib ketadi. Demak, gipotalamusning oldingi sohalari 
haroratni saqlashning fizikaviy mexanizmlarini birlashtiradigan markaz. Bu yerda issiqni 
sezuvchi nayronlar topilgan. Ularga issiq bilan ta‘sir qilinganda neyronlarning impuls 
ishlab chiqarish faolligi oshadi va issiqlik yo‘qotilishi tezlashadi. Oldingi 
gipotalamusning issiqlik neyronlari ichki termoretseptorlarning bir turi bo`lib, tabiiy 
sharoitda qon harorati o‘zgarishiga sezgir bo`ladi. Ular va teri termoretseptorlari 
gipotalamusning 
issiqlik yo‘qotilishini boshqaradigan markazlarning reflektor 
qo‘zg‘alishini ta‘minlaydi. 
GIPOTALAMUSNING FE’L-ATVOR SHAKLLANISHIDA 
ISHTIROKI 
 
Gipotalamusning ba‘zi chegaralangan sohalariga elektr toki bilan ta‘sir qilinsa, 
hayvonning xatti-harakati o‘zgaradi. Masalan, orqa gipotalamus qo‘zg;alganida, ochlik 
holati uchun xos xatti-harakatlarni ro‘yobga chiqaradigan soha topilgan. U 
ta‘sirlanganda, hayvon ovqat qidira boshlaydi, soiagi oqib, hazm tizima a‘zolari harakati 
kuchayadi va qon bilan ta‘minlanishi ortadi. Lateral gipotalamus ham ovqatlanishga 
bog‘liq xatti-harakatlarning shakllanishiga daxldor. U olib tashlansa, hayvon butunlay 
ovqat yemay va suv ichmay qo‘yadi. Lateral gipotalamusdagi bu soha ochlik markazi, 
deyiladi. 
Ventromedial yadrolarning yemirilishi ochofatlikka va ko‘p ovqat yeyish natijasida 
semirib ketishga olib keladi. Bu yerda to‘qlik markazi joylashgan. Uning neyronlari 
qonda oziq moddalar miqdorining ovqat qabul qilinishi bilan bog‘liq bo`lgan 
o‘zgarishlariga sezgir. 
Lateral gipotalamusning shikastlanishi ovqatdan voz kechishdan tashqari, 
kamharakatlik, ta‘bxiralik, stresslarga chidamlilikning pasayishiga olib keladi. Bunday 
shikastlanishda ma‘lum bir boshqaruv tizimining emas, balki bir nechta tizimlarning 
faoliyati buziladi. 

---

75 
Gipotalamus miyaning boshqa qismlari bilan uyg‘unlikda jinsiy axloq va ko‘payishga 
aloqador boshqa xatti-harakatlarning shakllanishida ishtirok etadi. 
Hayvonlar orasida ko‘p kuzatiladigan po‘pisa qilish, tajovuzkorlik ham 
gipotalamusning oldingi sohalariga bog‘liq. 
Kalamushlarda o‘tkazilgan tajribalar va gipotalamus sohasida o‘sma paydo bo`lgan 
bemorlarda olingan ma‘lumotlar gipotalamusning supraxiazmatik yadrolari davriy 
ritmlarni, xususan, kecha-kunduzgi uyquni boshqarishini ko‘rsatadi.