Murodulla mirzaev

Frigiyaning qulashi

Miloddan avvalgi 670-yilda Frigiyaga kimmerlar hujum qiladi. Bundan sal oldinroq Urartu qiroli Rusa II Frigiya, Melitena va xaldlarga qarshi yurish qilgan (miloddan avvalgi 675 y.) va bu frigiyaliklarni cho'l ko'chmanchilari oldida ancha zaiflashtiradi. Miloddan avvalgi 670-yilda Frigiya davlati kimmerlarning zarbasi ostida qulaydi va Frigiya poytaxti Gordion vayron qilinadi. Qirol Midas (u ekanligi - taxmin) kimmeriyaliklar tomonidan mag'lub bo'lgach, buqaning qonini ichish orqali o'z joniga qasd qilgan. Miloddan avvalgi 660-yilda Ossuriya Frigiyani o'zining “viloyatlari” qatoriga kiritgan bo'lsa-da, mamlakatning haqiqiy egalari kimmerlar edi. Ular Trakiyani ishg'ol qilgan trerlar bilan birgalikda yigirma yildan ko'proq vaqt davomida mamlakatni vayron qilgan (Strabonning¹ so'zlariga ko'ra).

Miloddan avvalgi VI asr boshlarida Lidiya podshohi Giges tomonidan Frigiyaning bir qismi bosib olingan, miloddan avvalgi VI asr o'rtalarida esa butun Frigiya ayrim avtonomiyani saqlagan holda Kryoz² ixtiyoriga o'tgan. Ulardan forslar qo'liga, forslardan Aleksandr Makedonskiy ixtiyoriga o'tgan. Makedonskiyning o'limidan so'ng, Frigiya avval bir ko'zli Antigon, so'ngra Lisimax va Salavkiylarga tobe bo'lgan. Miloddan avvalgi 275-yilda galatiyaliklarning bosqiniga uchraydi va keyin Pergam qirolligiga qo'shilgan (miloddan avvalgi 189-yilda – Yevmen Pergamskiyga). Bir muncha vaqt Mitridat Pontiyskiyga qaram bo'lib, nihoyat Rim mulkiga aylangan (miloddan avvalgi 133-yil).

Rimliklar dastlab Frigiyadan maxsus bir viloyat tuzadi. Lekin keyinchalik respublika davrida uni Osiyo viloyatiga qo'shadi. O'shandan beri Frigiya tarixi Kichik Osiyoning qolgan tarixi bilan bog'lanadi.

Frigiyada ehtimol, oltin topilgan. Buni Midas haqidagi mahalliy afsonalar tasdiqlaydi. Frigiya qabilasi asosan dehqonchilik bilan shug'ullangan. Frigiyaning qadimiy qonuni ho'kizni o'ldirish yoki qishloq xo'jaligini buzish uchun qatl qilishni buyurgan. Afsonaga ko'ra, birinchi shoh faqat ikkita ho'kizi bo'lgan oddiy dehqon edi. Qishloq xo'jaligi bilan bir qatorda boy yaylovlar tufayli chorvachilik rivojlangan. Frigiyaning jun va matolari Rim davrida mashhur bo'lgan.

Forslar davrida rivojlana boshlagan savdo Rim imperiyasi davrida sezilarli darajada gullab-yashnagan. Frigiyaning ichki qismi bo'lgan Giyerapolda bir ishlab chiqaruvchi o'z qabri ustiga hayoti davomida Italiyaga 72 marta borganligi to'g'risida yozishni buyurgan. Fors, Makedoniya, Yunoniston va Rim ta'siriga qaramay, Rim davrida Frigiya o'z tangalariga ega bo'lgan va Frigiya tili hanuzgacha saqlanib qolgan (mil. VI asrgacha). Frigiyaning asosiy shahrini ko'rsatishning imkoni yo'q, chunki asosiy rolni o'rta kattalikdagi ko'plab shaharlar o'ynagan.

Ularning eng mashhurlari quyidagilar: Frigiya qirolligining qadimiy poytaxti hamda forslar hukmronligi davrida Buyuk Frigiya satrapiyasi (ma'muriy birlik)ning asosiy shahri bo'lgan Kelene; Kolossi (Xonlar), Kidrar, keyinchalik Ierapolь, Peltlar, Kaystrupedion, Doriley va Kotiya, Salavkiylar davrida Apamey-Kibot va rimliklar davrida Kichik Osiyo qirg'oqlaridan O'rta Yevfratgacha karvon yo'lida joylashgan Laodikiya, Apolloniya, Selevkiya, Sinnada. Frigiyaliklarning o'ziga xosligi shundaki, ular qoyalarda yashash va ularda butun shaharlarni o'yib qurish odati ayniqsa e'tiborli. Qadimgi vaqtlarda Frigiyada Astartening Frigiya e'tiqodi mashhur bo'lib, bu ularga sir-finikiya qabilalaridan o'tgan. Frigiyaning asosiy xudolari - Bagayos, Amma ona-ma'budasi (Kibela), Agdistis va Sabaziy.

Frigiyaliklarning ma'lum qismi Foki hukmronligi davrida Kappadokiyaga ko'chib o'tgan. Iosif Flaviy Askenaze avlodlarini - astanaziyaliklar deb, ularga zamondosh yunonlar ularni frigiyaliklar deb atagan.

Qadimgi Frigiya davridan 340 ga yaqin yozuvlar saqlanib qolgan, ularning 250 ga yaqini Gordion atrofida topilgan. Yangi frigiyaliklarning 113 ta yangi yozuvi topilgan. Ularning deyarli barchasida qabrlarni ehtimoliy buzuvchilar va talovchilarga nisbatan qarg'ishlar bitilgan. Frigiyaning eng uzun yozuvi 285 harfdan iborat. Bundan tashqari, Frigiya so'zlari qadimgi yunon manbalarida, birinchi navbatda, Gesixiyada va yunon tilidagi Frigiyada yozilgan yozuvlar sifatida tasdiqlangan.