«musiqa nazariyasi» kafedrasi

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Qirg‘iz musiqa san’ati paydo bo’lishi qaysi asrlarga to’g’ri keladi?
   
2. 
   Qirg‘iz musiqa san’ati namoyondalari kimlar?
   

Mavzu: A.M. Maldibaev (1906-1978)
20 yillar boshida Qirg‘iz kompozitori va opera qo‘shiqchisi (tenor). Abdibas Maldibaev o‘z ijodini boshlagan. U Olmaotadagi Qozog‘iston madaniy-okartuv institutining qirg‘iz gruppasida ta’lim olgan, 1925 yilda Qirg‘iz davlat pedagogika texnikumida o‘qigan.
A. Maldibaev xalq badiiy jamoalarida ishtirok etar, xalq qo‘shiqlarini ijro etar, xorda qo‘shiq aytar, dramatik spektakllarda qatnashar edi. Texnikumni bitirgandan so‘ng o‘quvchilarni aktyorlik san’atiga o‘qitish studiyasiga boshchilik qiladi. Maldibaev Qirg‘iz musiqali teatri, vokal-simfoniyasi va qo‘shiq janrlarining asoschilaridan biri. Shu bilan birga u birinchi Qirg‘iz operalaridan «Lunnaya krasavitsa» (1939), «Toktogul» (1958) larni yaratgan. Shuni aloxida ta’kidlab o‘tish kerakki, Maldibaev Qirg‘iziston Davlat madxiyasining muallifidir.
Qirg‘iz Davlat teatri 1938-yilda 182 ta spektaklni qo‘ydi. Teatr kollektiviga kuchli qo‘shiqchi va musiqachilari birlashgan; ya’ni Muratali Kurenkeev, Alimqul Usepbaev, Kalik Akiev, Mussa Baetov, Sharshen Termechikov, Adamgali Baybatirovlardir.
Nazorat uchun savollar:

1. 
   A.M. Maldibaevning qirg’iz musiqasiga qo’shgan xissasi?
   
2. 
   A.M. Maldibaev qayerda tahsil olgan?
   

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Istoriya musiqa narodov SSSR (Moskva 1966)
   

Musiqiy misollar:

2. 
   “Manas” eposi (“An’anaviy xonanda” bo‘lishi 3-bosqich Akbarova mushtariy)
   
3. 
   “Alato” xalq kuyi
   
4. 
   “Tumarim” xalq kuyi (“An’anaviy xonanda” 3-bosqich Abduazimova D.)
   
5. 
   “Baxshilik” (“An’anaviy xonanda” 3-bosqich Oxunov S.)
   

Mavzu: Turkmaniston musiqa madaniyati.
Turkmaniston musiqa madaniyati rivojlanishi, O’rta osiyo musiqasiga ulkan xissa qo’shgan. Mashxur xalq cholg’u asboblari orasida: dutor ohangi mayin, g’ichchak kamonchali cholg’u asbobi. Qo’shiq janrlari orasida mavsumiy, mexnat va lirik qo’shiqlar mavjud. Qadimiy vokal raqslar janri - Turkmaniston xalq zikri. Zikrdan yaratilgan raqs kusht - depme. Sharqiy Turkmanistonda yagona taniqli xalq raqsi.
Xaql professional madaniyat folklorga qaraganda keng rivojlangan. U baxshichilikka xam yuksalib yetdi. Baxshichilik repertuariga dostonlar qadimiy milliy mavzudagi sherkar, qo’shiqlar 18-19 asrlarda turkman shoirlari so’zlariga tarjima qilingan. Ular ichida birinchilardan bo’lgan musiqachi Babagambar. 19-asrlarda taniqli baxshilar Nabatniyoz, Ali ,Veyran, Shukr baxshi.
XX asrda T.Suxanguliev, R.Sariev, M. Tojmurodov, S. Djepbarov.
Birinchi nota yozuvi turkman musiqa cholg’ulari ko’rinishini 19-asrda kashf etishdi. 1929-yili Ashxabatda rassomchilik texnikumida musiqa va drama bo’limida ish boshladi.
1935- yilni Moskva Konservatoriyasi qoshida turk bo’limi ochildi.
Buyuk jaxon urushi yillarida 1941-45 Turkmanistonda Respublikalardan ko’chirib kelingan musiqachilar gruppasi, Ukraina kompozitori A.YO. Shtogerenko, YU.S.Myetus A.F.Jnosko-Borovskiy. Estoniya kompozitori L.M.Auster, Turkmanistonda 1941-уil oktyabr oyida opera va balet birinchi marta shahnalashtirilib birinchi milliy opera va balet ular orasida "Toxir va Zuxra " operasini Shaposhnikova V.Muxatov bilan birga saxnalashtirgan.
V. Muxatov sovet kompozitori musiqa madaniyati o’qituvchisi . Sovet xalq artisti. Mexnat jamgarmasi qaxramoni S.N.Vasilenkoni o’quvchisi. Turkman professional musiqa asoschilaridan biri. Opera va simfonik janrga katta xissa qo’shgan. Turkman respublika madhiyasi musiqasining avtori. 1972-yilda Turkmanistonda Pedagogika va madaniyat instituti o’qituvchi bo’lib ishladi. Operalar "Shoir va Sudya"(1947) "Toxir va Zuxra" (1941) Shopishnik bilan birga saxnalashtirilgan. Baleti " Oq paxta " kontata komunistik partiya haqida. (1953).
1954-yil "Baxt" haqida kontata yozgan."Lekin va Mening partiyam" kontata (1982) Orkestr uchun 3 ta simfoniya yozgan. Turkman syuitasi poyema "Mening vatanim".
Xalq cholg’ulari orkestri uchun 3 ta poyema va boshqalar xorlar, romanslar, qo’shiqlar, spektakl, tragediya va kino filmlar uchun musiqalar yozgan.
Vokal-simfonik janri rivojlanib bormoqda . 1957-yillarda Turkmaniston nomli kontata yaratildi va " Baxt" haqida kontatasi (1954) Muxatova bilan yaratilgan.
Musiqali simfoniya boshida respublikada Turkmancha syuita va poyema "Mening vatanim". Keyinchalik bu janr xarakterida va zamonaviy simfonik shaklida. Bu janrlar orasida; "Tehinskiye freski" Nurimova (1969). 40-yillardan boshlab kompozitorlar orasida orkestr uchun konsertlar yozish rivojlanadi. Konsertlar fortepiano uchun yozilgan.
Skripka uchun Allayarova va Tmba uchun ovoz uchun va fortepiano uchun Nurimova gaboy uchun Tagiyeva. Turkmanistonda turkman teatri opera va baleti, musiqali drama teatri Ashxabotda filarmoniya shakllanadi.