Mustaqil ish mavzu: qishloq xo'jaligida suv resurslari va ulardandan foydalanish yo'llari

3. Yerdan foydalanish darajasi va samaradorligini oshirish yo'llari 

---

Yerdan va suvdan samarali foydalanish nafaqat Hozirgi kunning hatto kelajakda 
xam 
talab 
qilinadigan 
dolzarb 
va 
zarurat 
masaladir. 
Yer va suvdan foydalanish darajasini va samaradorligini oshirish yo‘llari quyidagi 
yo‘nalishlarda 
amalga 
oshiriladi. 
a) qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini yer va suv resurslarining tatibidan va 
imkoniyatidan 
kelib 
chiqqan 
holda 
joylashtirish 
zarur. 
Albatta, mamlakatning oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, mavjud resurslardan 
yaxshi foydalanilgan holda bozor talab qiladigan mahsulotlarni ishlab chiqarish va 
aholiningi ehtiyojini inobatga olish kerak. Lekin shunday bo‘lganda, yer va suv 
resurslarining holatini hisobga olmasdan ishlab chiqarishni tashkil yetish salbiy 
oqibatlarga olib kelishi mumkin. Masalan, kuchli sho‘r bosgan yerlarga kuzgi don 
ekinlarini joylashtirsak samaradorlikni pasaytiradi. Hozirda O‘zbekistondagi jami 
sug‘oriladigan yerlarning 47.8% sho‘rlanmagan, 30.8% kam sho‘rlangan, 17.2 % 
o‘rtacha 
sho‘rlangan 
va 
4.2% 
kuchli 
sho‘rlangan 
yerlardir. 
Respublikamizdagi qishloq xo‘jalik yerlarinig meliorativ holati bo‘yicha ularning 
38% yaxshi, 53.4% qoniqarli va 8.2% qoniqarsiz ya’ni meliorativ holati yomon 
yerlardir. Yerlarning bir sifat holatidan ikkinchi holatga o‘tishi umumiy holda yer 
tranformatsiyasi 
deyiladi. 
Yer 
transformasiyasi 
ijobiy 
va 
salbiy 
bo‘ladi. 
Ijobiy transformasiya – yaxshi yerlarning yomon yerlar safiga o‘tishga imkoni 
borichayo‘l qo‘ymaslik lozim. Yer islohotlarini to‘g‘ri O‘tkazish ham yer va 
suvdan foydalanish samaradorligini oshiradi. Yer duch kelgan kishiga emas, balki 
yerda ishlash tajribasi, bilimi bor kishilarga, xo‘jaliklarga berilishi kerak. Shu bilan 
birga, yerdan olingan mahsulotga egalik qilish sharoitlarini to‘g‘ri hal yetish talab 
qilinadi. 
Eng zarur omillardan biri yer va suvdan foydalanuvchilarning samaradorlikni 
oshirganliklari 
uchun 
manfaatdorligini 
ta’minlashdir. 
Yer va suvdan foydalanish samaradorligini oshirish ko‘p jihatdan ilg‘or 
texnologiyani ishlab chiqarishga joriy yetish bilan bog‘liq. Masalan, suvdan 

---

foydalanish 
samaradorligi tomchilatib yoki yomg‘ir usulida sug‘orishda oddiy bostirib 
sug‘orishdan 
ancha 
afzaldir. 
O‘zbekiston Respublikasida suv resurslari juda cheklangan bo‘lib, hozirda 
foydalanilayotgan suvning 12-13 foizi mamlakat hududida vujudga keladi. Qolgan 
qismi Qirg‘iziston va Tojikiston davlatlari hududidan keladi. O‘zbekistonda 50 
daryo bo‘lib, shulardan faqat 10 tasigina 150 km uzunlikda. Mamlakatda juda katta 
kanal va ariqlar tizimi yaratilgan. Ularning uzunligi 156 ming km.ni tashkil yetadi. 
Ana shu irrigasiya tizimidan samarali foydalanish mamlakatda yer resurslaridan 
foydalanishning 
samaradorligini 
oshiradigan 
omillardan 
biridir. 
Fan yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy yetish ham yer va suv resurslaridan 
foydalanish samaradorligini oshiradi. Masalan, paxta va bug‘doyning tezpishar va 
suvga chidamli navlarini joriy yetish shular jumlasidandir. Ekologik muhitni 
hisobga olgan holda kimyolashtirishni rivojlantirish ham yer va suv resurslarining 
samaradorligini oshirishga ijobiy ta’sir yetadi. Qishloq xo‘jaligida yaroqli yerlarni 
suv va shamol erroziyasidan asrash ham juda muhim tadbirlardan biridir. 
Masalan, ekin maydonlarining 2,1 mln. gektari shamol, 0,7 mln gektari suv 
yerroziyasiga, shuningdek, mavjud 22,1 mln. gektar yaylovning 6 mln. gektari 
shamol va 3 mln. gektari suv erroziyasiga uchragan. Bu holat agrosanoat majmuasi 
iqtisodiyotiga 
sezilarli 
salbiy 
ta’sir 
yetadi. 
XULOSA 
Yer va suvga nisbatan davlat mulkchiligi saqlangan holda ulardan yil davomida 
to‘liq va samarali foydalanish huquqi jismoniy hamda yuridik shaxslarga uzoq 
muddatga 
hamda 
umrbod 
berilmoqda. 
Ulardan tO‘liq va samarali foydalanganlik darajasini ma’lum bir 
ko‘rsatkichlar tizimi 
yordamida 
tahlil 
yetish 
lozim. 
Keyingi yillarida yerlardan, suvlardan foydalanishning samaradorligi talab 
darajasida 
yemas. 
Sababi 
– yerlarning irrigatsiya-melioratsiya holati 
yomonlashayotganligi, ilmiy va amaliy jihatdan asoslangan almashlab yekish 
tO‘liq joriy yetilmayotganligi, sug‘orish inshootlarining ishga yaroqlilik holati 

---

pasayishi, yer va suvlardan samarali foydalanganlik uchun rag‘batlantirishning 
sustligidir. 
Kelajakda yer va suv resurslaridan foydalanish darajasini hamda iqtisodiy 
samaradorligini oshirish uchun tuproq unumdorligini, suvning sifatini yaxshilashga 
qaratilgan barcha tadbirlar O‘z vaqtida, sifatli bajarilishini ta’minlash zarur. 
Mamlakat miqyosida yer-suv monitoringi va kadastrlari talab darajasida amalga 
oshirilishini ta’minlash kerak. 
1.