Mustaqil ish mavzu: yalpi talab komponentlari orasida iste’molning o’rni guruh

Investitsiyalar – asosiy va aylanma kapitalni qayta tiklash va ko‘paytirishga, 
ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirishga qilingan sarflarning pul shaklidagi 
ko‘rinishidir. U pul mablag’lari, bank kreditlari, aksiya va boshqa qimmatli 
qog’ozlar ko‘rinishida amalga oshiriladi. Pul mablag’lari ko‘rinishidagi 
investitsiya nominal investitsiya, ana shu pul mablag’lariga sotib olish mumkin 
bo‘lgan investitsion resurslar real investitsiya deyiladi.
Investitsiyalarni ro‘yobga chiqarish bo‘yicha amaliy harakatlar - investitsion 
faoliyat, investitsiyalarni amalga oshiruvchi shaxs - investor deyiladi. 
5.Investitsiyalar turlari va manbalari. 
Investitsiyalarning manbalaridan biri bo‘lib aholi keng qatlamlari (ishchilar, 
o‘qituvchilar, vrachlar va boshqalar)ning jamg’armalari hisoblanadi. Shuni 
ta’kidlash lozimki, amalda jamg’arma egasi va investor bir shaxsda namoyon 
bo‘lishi va bo‘lmasligi ham mumkin. Odatda, jamg’arma jamiyatdagi ko‘pchilik 
sub’ektlar tomonidan amalga oshirilib, ulardan investitsiya sifatida foydalanish esa 
butunlay boshqa sub’ektlar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. SHuningdek, 
iqtisodiyotda faoliyat yurituvchi sanoat, qishloq xo‘jalik va boshqa korxonalar 
jamg’armasi ham investitsiya manbai bo‘lib hisoblanadi. Bu o‘rinda 
«jamg’aruvchi» va «investor» bir sub’ektda mujassamlashadi. 
Investitsiya faoliyati quyidagi manbalar hisobiga amalga oshirilishi mumkin: 
- investorlarning o‘z moliyaviy resurslari (foyda, amortizatsiya ajratmalari, 
pul jamg’armalari va h.k.); 
- qarz olingan moliyaviy mablag’lar (obligatsiya zayomlari, bank kreditlari); 
- jalb qilingan moliyaviy mablag’lar (aksiyalarni sotishdan olingan 
mablag’lar, jismoniy va huquqiy shaxslarning pay va boshqa to‘lovlari); 
- davlat byudjeti mablag’lari; 
- chet elliklar mablag’lari.
Investitsiyalarga sarflar darajasini ikkita asosiy omil belgilab beradi: 
1) investitsiya sarflaridan kutilayotgan foyda normasi;
2) foiz stavkasi. 
Investitsiyalarga qilinadigan sarflarning harakatlantiruvchi motivi foyda 
hisoblanadi. Tadbirkorlar ishlab chiqarish vositalarini qachonki ular foyda keltiradigan 
bo‘lsa, sotib oladilar. 
Investitsiyalar darajasini belgilaydigan ikkinchi omil foizning real stavkasi 
hisoblanadi. Foiz stavkasi bu - real asosiy kapitalni sotib olish uchun zarur bo‘lgan, 
band qilingan pul kapitaliga korxona to‘lashi lozim bo‘lgan pul miqdori 

---

hisoblanadi. Agar kutilayotgan sof foyda normasi (masalan, 10 foiz) foiz stavkasi 
(7 foiz)dan ortiq bo‘lsa investitsiyani amalga oshirish maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Aksincha, foiz stavkasi (aytaylik, 12 foiz) kutilayotgan sof foyda normasidan (10 
foiz) ortiq bo‘lsa, investitsiyalash samarasiz hisoblanadi. 
Investitsiya darajasiga kutilayotgan sof foyda normasi va foiz stavkasidan tashqari 
boshqa quyidagi omillar ham ta’sir ko‘rsatadi.
1. Mashina va uskunalarni xarid qilish, ishlatish va ularga xizmat ko‘rsatish 
xarajatlari.
2. Tadbirkorlardan olinadigan soliq miqdori. 
3. Texnologik o‘zgarishlar.
Shunga ham e’tibor qaratish lozimki, yalpi sarflar tarkibining investitsiya 
sarflariga oid qismi yalpi xususiy ichki investitsiyalar deb yuritiladi. SHunga 
ko‘ra yalpi va sof investitsiyalarni ham bir-biridan farqlash zarur. 
Yalpi investitsiyalar joriy yil davomida iste’mol qilingan asosiy kapitalni 
qoplashga mo‘ljallangan (amortizatsiya) hamda iqtisodiyotdagi kapital hajmiga har 
qanday sof qo‘shimchalardan iborat barcha investitsion tovarlarni ishlab 
chiqarishni o‘z ichiga oladi. Sof investitsiyalar esa joriy yil davomida qo‘shimcha 
ravishda jalb qilingan investitsion tovarlardan iborat. Boshqacha aytsak, sof 
investitsiya yalpi investitsiya bilan amortizatsiya ajratmalarining ayirmasiga teng. 
Sof investitsiya asosiy va aylanma kapitalning o‘sishini ta’minlaydi.