Mustaqil ishi bajardi: 33Sa-20 ki guruh talabasi Komilov O’ Qabul qildi: Jiyanov A

Izotrop (bir jinsli) massivlar surilmasi – siljish yuzalarining zaiflashgan yuzalar chegaralariga bog‘liq bo‘lmaganligi va ichga qaytgan (botiq), hamda aylana silindrik shakllarning to‘g‘ridan-to‘g‘ri fiziko-mexanik xususiyatlarga bog‘liqligi bilan ajralib turadi. Bunday surilmalar asosan murakkab bir jinsli qatlamlanmagan yumshoq bog‘langan tog‘ jinslari (loy, suglinka va supeslar) yoki zaif yarim qoyali (alevrolit, argelit, mergel va boshqalar) dan tashkil topgan bir pog‘ona chegarasida rivojlanadi.

Davriy surilmalar – qiyaliklarda loyli tog‘ jinslarining namlanishi va ularning qavarishi (bo‘rtishi) natijasida yuzaga keladi (11.3-rasm). Bitta davriy surilmani egallagan tog‘ jinsi blokining kengligi loyli tog‘ jinslarining fizika-mexanik xususiyatlari va qiyalikning geometrik parametrlaiga bog‘liq bo‘lib, u bir necha 10 sm dan 5÷8 m gacha bo‘lgan oraliqda o‘zgaradi.

11.3-rasm. Bir jinsli tog‘ jinslarida davriy surilmalarning shakllanish sxemasi:

I-III – surilmalarning shakllanish davrlari; 1 – pog‘onaning boshlang‘ich ko‘rinishi; siljish yuzalari; 3 – uzilish yoriqliklari; 4 – surilma tanasi.
Bunday surilmaning shakllanish mexanizmi quyidagi 4 ta bosqichni o‘z ichiga oladi:

• Tog‘ jinsi ustida turgan og‘irlik va suv ta’siridan xalos etilganda bo‘shashishi hisobiga massivning bo‘rtib chiqishi;

  
  

• Qayishqoqlik deformatsiyalarining rivojlanishi;

  
  

• Jadal ravishda suvni shimish hisobiga to‘liq surilishlar;

  
  

• Tog‘ jinslarining loyli oquvchan pastasi konsistensiya holatiga o‘tishi, bunda surilma oquvchanlik holatiga o‘tishi mumkin.

  
  

Bir xil sharoitlarda surilmaning yangi davri birinchi blok ko‘chgandan so‘ng shakllanishi vujudga keladi. Bunday surilmalarning shakllanish tezligi yuqori bo‘ladi va pog‘onaning balandligi 10-15 metr bo‘lganda surilma cho‘qqisining xarakat tezligi 1 yilda 10 m dan 40 m gacha etishi mumkin.

•