Mustaqil ishi Bajardi: Yusupova Guliston Qabul qildi: Jumaniyozov Fasliddin 2023-Yil. Reja

2.Hozirgi kunda internet olamida dunyoviylik va diniylik borasida turli bahslar avj olmoqda. Jamiyatda dunyoviylik dindan uzoqlashtiradi, ahloq va ma’naviyat tanazzuliga olib keladi degan nihoyatda yanglish fikrlar yangrayotganligi achinarli holat.Bir oddiy haqiqatni anglash lozim, dunyoviylik hech qachon dinni yoki diniy qadriyatlarni rad etmaydi. Aksincha, faqat dunyoviy huquqiy davlat dinning rivojlanishi va dindor insonlarning diniy marosimlarini bajarishi uchun kerakli shart-sharoitlar va huquqiy kafolatlar bera oladi.Dunyoviy davlatda davlat va din bir-biridan ajratilgan bo‘lib, barcha fuqarolarning irqi, millati, kelib chiqishi, diniy qarashlaridan qat’iy nazar, qonun oldida tengligi ta’minlanadi. Davlat organlari qonun doirasida faoliyat yuritayotgan diniy tashkilotlarning ichki hayotiga aralashmaydi, barcha diniy tashkilotlar va konfessiyalarning qonun oldida tengligi ta’minlanadi.Davlat taraqqiyoti, jamiyat obodligi, aholi faravonligi avvalo erkinlikkka bog‘liq. Ilm-fan, tibbiyot, yangi texnologiyalar faqat inson va ijod erkinligi ta’minlangan jamiyatda rivojlanadi. Aynan shu sababli ham barcha rivojlangan davlatlar, ya’ni ilm-fan yuksak darajada rivojlangan, iqtisodi baquvvat bo‘lgan, jamiyati barqaror va aholisi farovon turmush kechirayotgan davlatlar –dunyoviy rivojlanish yo‘lini tanlagan davlatlardir.Dahriylik (arab, dahr — vaqt, taqdir, falak) — islom paydo boʻlmasdan ilgari arab jamiyatida keng tarqalgan aqida. "Oʻlim", "takdir", "ajalning yetishi" maʼnolarini anglatgan bu aqidaga koʻra, insonning taqdiri oldindan belgilab qoʻyilgan, u erkin iroda yoki ixtiyor egasi emas, peshonasiga "yozilgan" narsa, albatta, sodir boʻladi va undan qutulishning iloji yoʻq. Johiliya arablarida narigi dunyo borligiga, bu dunyoda zahmat chekkanga u Doʻnyoda ajr, gunoh ishlar qilganlarga azob berilishiga ishonch yoʻq edi. Borliq egasi, oliy hokimi sifatida muayyan bir xudo emas, qandaydir "dahr", taqdiri falak, inson irodasi bilan hisoblashmaydigan va undan yuqori turadigan tasodifiy oʻzgarishlar jarayoni tasavvur qilinardi. Ularning eʼtiqodicha, oʻlimdan soʻng hamma narsa tugaydi, shuning uchun bugungi kun bilan yashab qolish kerak. Bunday hissiyot Qurʼonda quyidagi soʻzlar bilan ifodalangan: "Ular deydilar: faqat bitta — bu dunyodagi hayotimiz bor —yashaymiz va oʻlamiz; bizni dahr (vaqt, takdir) xalok qiladi" (Josiya surasi, 24-oyat). Keyinchalik, islom adabiyotida "dahriy" soʻzi "moʻʼmin" soʻzining aksi sifatida ishlatila boshlandi. Oʻrta asrlarda bir qancha olim, mutafakkir va shoirlar (mas, Mansur Halloj) D.da ayblanib, shafqatsiz jazolangan. Hozir ham musulmon dunyosida D. qoralanadi. D. va ateizm atamalari bir maʼnoni anglatmasada, shoʻrolar davrida ularni sinonim soʻz sifatida ishlatish rasm boʻlib qolgan edi.Buni aynan inson huquqlari va diniy erkinlik bo‘yicha dunyoda yetakchi o‘rinlarni egallaydigan AQSh va G‘arbiy Yevropaning qator mamlakatlari misolida ko‘rishimiz mumkin. Hatto aholisining asosiy qismi musulmon bo‘lgan Turkiya yoki Indoneziya davlatlari ham aynan dunyoviylik yo‘lidan ketishmoqda va tarixiy tajriba buni eng to‘g‘ri yo‘l ekanini isbotlamoqda.O‘zbekiston qadimdan turli millat va elat hamda konfessiya vakillari o‘zaro tinch-totuv yashab, o‘z diniy ibodat va rasm-rusumlarini emin-erkin bajarib kelgan bag‘rikeng diyor sifatida qadrlanib
3. Komil inson tarbiyasida Husayn Voiz Koshfiy ilmiy merosining ahamiyati . Husayn Voiz Koshifiyning t a ’lim iy-axloqiy qarashlari (1440— 1505) asrda Movarounnahr. Eron va Xuroson kabi davlatlar h u d u d id a ijtimoiy-falsafiy, ma’rifiy fikr taraqqiyotida iga xos o‘rin tutgan olimlardan biri Husayn Voiz Koshifiydir. Uning ta’limiy-axloqiy qarasbl^i Abdurahmon Jomiy hamda Alisher Navoiy ijtimoiy - m a'n a viy q a r a s h l a r i bilan ko'p jihatlardan uyg'un keladi. Alloma dunyoqarashi insonda ma’naviy-axloqiy xislatlarni tarbiyalash g'oyalari tashkil etadiAllom aning yoshlik yillari Sabzavor, Nishopur, va kechgan. Keyinchalik Jomiyning taklifiga binoan Hirot bahri^a keladi va shu shaharda yashab, ijod qila boshlaydi. Hirotda u Alisher Navoiy bilan tanishadi... Husayn Voiz Koshifiy axloq, nujum, mantiq, adabiyotshunoslik, ■ roziyot, hisob, islom tarixi, musiqashunoslik, tasviriy san’at, tabobat Omi^a oid ikki yuzdan orliq asaryaratib, Sharq ma’naviy madaniyatining riv0jiga munosib hissa qo'shgan. Manbalarda keltirilishicha, alloma «Axloqi Muhsiniy». «Anvari Suhayliy», «Javohirnoma», «Risolai dar ilmi e’dod» («Sonlar haqida risola»)> «Ravzat ush shuhado»(«Shohidlik bog;i»), «Oynai l’skandariy» («Iskandar oynasi»), «Tafsiri Husayniy», «Risolati flotamiya», «Kitobi Hotamnoma» «Badoe al-aikor fi sanoe ai-aslvor» kabi asarlar yaratgan. Husayn Koshifiy Xurosonda Husavin Boyqaroning voizi, ta’birchi va maslahatchisi siiatida shuhrat qozonadi. Koshifiyning «Axloqi Muhsiniy» asari ingliz, nemis. o‘zbek va turk tillariga tarjima qilingan. Mazkur asar Husayn Boyqaroning o‘g;li Abulmuhsin Mirzoga bag'ishlangan bo'lib, unda inson kamolotini ta:minlashda nihovaida muhim sanalgan xislatlar va ularning mohiyati yoritib beriladi. Koshifiyning aqliy tarbiya haqidagi qarashlari diqqatga sazovordir. Zero, uning qa r ashlar ida aqliy tarbiya va uni yolga qo'yish, aqliy bilish jarayoni. ma’rifatli bo’lish, bilimlarni egaliash masalalari muhim o‘rin egaUaydi. Mutafakkir aqi tabiatning bebaho in’omi va haqiqat mezoni ekanligiga, inson aqlining qudratiga ishonadi. U aqlni haqiqat sifatida ta’rifiab, inson o‘z faoliyatini aql yordamida amalga oshiradi, deydi. Fanlarni tasniflashda ham insonga muayyan kasb-hunar yoki bilimlar asosini o'rgatisliga xizmat qiluvchi fanlarmngahamiyatiga alohida e’tibor qaratadi. Husayn Voiz Koshiliy ilm bovlik va dunyo orttirish uchun emas, balki hayotkechirish uchun zarurdir, deya ta’kidlaydi. Alloma puxta va chuqur ilm o'rganishning engmaqbul y oli organilgan bilimni amaliyot bilan bog lash ekanligini alohida takidlaydi. Bunda u inson aqlini faolivatning asosi sifatida talqin etib, o ‘z navbatida, bu i'aoliyat yangi bilimlarning yaratilisliiga asos boladi degan nkrni ilgari surish bilan zamondoshlaridan ancha ilgaiilab ketadi. Xususan, «Axloqi Muhsiniy» asarida aql bilan faoliyat o:rtasidagi o'zaro aloqadorlik xususida to:xtalib o'tar ekan, barcha kishilar aqlga ehtiyoj sezadi, aql esa amaliy faoliyatning taslikil etilisliiga nisbatan ehtiyoj ь-ezishini ta’kidlaydi. Olim nazarida, harakat, faoliyat — aqlningdur