Mustaqil ishi fan o’qituvchisi: Alibek Normatov Adam Smith. Klassik siyosiy iqtisodning asosiy namoyondasi

A.Smit oltin va kumush pullarni qog’oz pul bilan almashtirish maqsadga muvofiq, uni esa banklar cheklangan miqdorda chiqarishi zarur deb hisoblagan. Agar mamlakatda tovar kamayib ketsa, unda pullar import tovarlarini sotib olish uchun chetga chiqariladi. A.Smit merkantilistlarni pulni ko’paytirish konsepsiyasini tanqid qilib, iqtisodiyotda pulga zarurat tovarlarga nisbatan kamroq bo’ladi deb o’ylaydi. Mamlakatda pul massasi qancha kam bo’lsa, iqtisodiy yo’qotishlar shuncha kam deb hisoblaydi. Biroq, A.Smit pulning roliga yetarlicha ahamiyat bermaydi va unga zarurat, boshqa tovarlarga qaraganda, doimo kamroq bo’ladi, deb aytadi. Uning bu xatosini izdoshlari o’zlashtirib olib, klassik maktab nazariyasi o’z ta‘limotlarida qo’lladilar. Smit jamiyatning uch holatini: yuksalayotgan – progress, statsionar – turg’un va tanazzul – regressga uchragan holatlarini farqlagan. Birinchisida boylik ko’payadi va mehnatga talab-ehtiyoj ortadi. Statsionar holatda ishchilarning ahvoli og’ir, tushkunlikda esa ayanchli bo’ladi.

Olim xarakterining o'ziga xos xususiyati yumshoqlik va itoatkorlik edi, u qandaydir qo'rquvga erishdi, ehtimol u o'sgan ayol ta'siridan kelib chiqqan. U umrining so‘nggi yillarigacha onasi va amakivachchasi tomonidan parvarishlangan. Adam Smitning boshqa qarindoshlari yo'q edi: ular erta yoshlikdagi umidsizlikdan so'ng, u turmush qurish fikridan abadiy voz kechganini aytishdi.

Olim xarakterining o'ziga xos xususiyati yumshoqlik va itoatkorlik edi, u qandaydir qo'rquvga erishdi, ehtimol u o'sgan ayol ta'siridan kelib chiqqan. U umrining so‘nggi yillarigacha onasi va amakivachchasi tomonidan parvarishlangan. Adam Smitning boshqa qarindoshlari yo'q edi: ular erta yoshlikdagi umidsizlikdan so'ng, u turmush qurish fikridan abadiy voz kechganini aytishdi.

Uning yolg'izlikka moyilligi va osoyishta, yopiq hayot bir nechta do'stlarining, ayniqsa ularning eng yaqini Xyumning shikoyatlariga sabab bo'ldi. Smit 1752 yilda mashhur shotland faylasufi, tarixchisi va iqtisodchisi Devid Yum bilan do'stlashdi. Ko'p jihatdan ular bir-biriga o'xshash edi: ikkalasi ham etika va siyosiy iqtisodga qiziqqan, izlanuvchan fikrga ega edi. Xyumning ba'zi ajoyib taxminlari Smitning asarlarida yanada rivojlanib, o'z ifodasini topdi.

• Uning yolg'izlikka moyilligi va osoyishta, yopiq hayot bir nechta do'stlarining, ayniqsa ularning eng yaqini Xyumning shikoyatlariga sabab bo'ldi. Smit 1752 yilda mashhur shotland faylasufi, tarixchisi va iqtisodchisi Devid Yum bilan do'stlashdi. Ko'p jihatdan ular bir-biriga o'xshash edi: ikkalasi ham etika va siyosiy iqtisodga qiziqqan, izlanuvchan fikrga ega edi. Xyumning ba'zi ajoyib taxminlari Smitning asarlarida yanada rivojlanib, o'z ifodasini topdi.
• Ularning do'stona ittifoqida Devid Xum, shubhasiz, etakchi rol o'ynadi. Adam Smit katta jasoratga ega emas edi, bu boshqa narsalar qatori Xyumning o'limidan so'ng uning dinga qarshi xarakterga ega bo'lgan ba'zi asarlarini nashr etishni o'z zimmasiga olishdan bosh tortishida namoyon bo'ldi. Shunga qaramay, Smit olijanob tabiatga ega edi: haqiqatga intilish va inson qalbining yuksak fazilatlari bilan to'la, u Frantsiya inqilobi arafasida o'z davrining ideallarini to'liq baham ko'rdi.
• 1759 yilda Adam Smit unga keng shuhrat keltirgan birinchi asari - "Axloqiy his-tuyg'ular nazariyasi" ni nashr etdi, u erda u insonda boshqalarga nisbatan hamdardlik hissi borligini isbotlashga harakat qildi, bu esa uni axloqiy tamoyillarga amal qilishga undaydi. Chiqarilgandan so'ng darhol ish Xyum o'ziga xos kinoyasi bilan do'stiga shunday deb yozgan edi: "Haqiqatan ham, ko'pchilikning ma'qullashidan ko'ra, hech narsa noto'g'rilikka ishora qila olmaydi. Men sizning kitobingiz jamoatchilikning haddan tashqari hayratiga sazovor bo'lganligi sababli juda baxtsiz ekanligi haqidagi qayg'uli xabarni taqdim etaman.