Mustaqil ishi mavzu: Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar hisobi

Masalan: kompyuterning boshlang’ich qiymati 1100000 so’m, uning 
foydalanish muddati oxiridagi qoldiq (tugatish) qiymati 100000 so’m, xizmat 
muddati 5 yil, O’zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi bo’yicha yillik amortizatsiya 
meyori amortizatsiyalanadigan qiymatdan 20 %ni yoki 200000 so’m ((1100000-
100000)/5=200000 so’m)ni tashkil etadi. 
Hisobot yili davomida, qo’llanilayotgan amortizatsiya hisoblashning usulidan 
qatiy nazar (ishlab chiqarish usuli bundan mustasno), asosiy vositalar obyektlari 
bo’yicha amortizatsiya ajratmasi har oyda, yillik summaning 1/12 miqdorida 
hisoblanib boriladi. 
Mavsumiy xarakterli ishlab chiqarishga ega korxonalarda foydalanilayotgan 
asosiy vositalar bo’yicha yillik amortizatsiya ajratmalari summasi bir tekisda, 
korxona tomonidan hisobot yilida asosiy vositalardan foydalanish mobaynida, 
hisoblab boriladi. 
Asosiy vositalarning turli guruhlariga nisbatan amortizatsiyani hisoblashning 
turli usullarining qo’llanilishiga yo’l qo’yilali. Bunda, asosiy vositalarning bir 
toifadagi obyektlari faqatgina bir usul qo’llaniladi. 
Foydalanilayotgan amortizatsiya hisoblash usuli majburiy tartibda korxonaning 
hisob siyosatila aks ettirilishi kerak. Kalendar yil davomida hisob siyosatini 

---

o’zgartirish mumkin emas. Хo’jalik yurituvchi subyektning hisob siyosatini quyidagi 
hollarda o’zgartirishga yo’l qo’yiladi: subekt qayta tashkil etilganda; mulk egalari 
almashganda; 
O’zbekiston 
Respublikasi 
qonunlarida 
yoki 
O’zbekiston 
Respublikasida buxgalteriya hisobini tartibga soluvchi me’yoriy tizimda o’zgarishlar 
bo’lganda; buxgalteriya hisobining yangi usullari ishlab chiqilganda. 
Agar asosiy vositalardan foydalanishdan kutilayotgan iqtisodiy manfaatlarda 
muhim o’zgarish sodir bo’lsa, u holda amortizatsiya hisoblash usuli o’zgarayotgan 
tendeniiyani to’la aks ettira oladigan tartibda o’zgartirilishi mumkin, qachonki kelib 
chiqqan bunday holat amortizatsiya usulining o’zgarishini oqlasa. 
Bunday o’zgartirish albatta hisob siyosatida aks ettirilishi kerak. Bunda, 
moliyaviy hisobotning tushuntirish xatida ushbu o’zgarishning sabablarini va 
ularning iqtisoliy samarasini ochib berish zarur bo’ladi. 
Foydali xizmat muddati korxona tomonidan aktivning foydalanilishi 
kutalayotgan vaqt davri yoki korxona tomonidan ushbu aktivni ishlatishdan 
kutilayotgan mahsulot (ish va xizmatlar) miqdori. Asosiy vositalarning foydali 
xizmat muddati, korxona tomonidan asosiy vositalarning holatini yaxshilash 
maqsadida va shuningdek foydali xizmat muddatini oshirilishiga yoki texnologik 
o’zgartirishlar hisobiga ushbu muddatni qisqartirilishiga olib keladigan amalga 
oshirilgan xarajatlarni hisobga olgan holda, qayta ko’rib chiqilishi mumkin. 
Тugatish qiymati kutilayotgan foydali xizmat muldati oxirida asosiy vositalarni 
tugatishda olinadigan aktivlarning taxminiy baholangan summasidan asosiy 
vositaning chiqib ketishi bilan bog’liq bo’lgan xarajatlarni ayirib tashlash natijasidagi 
qiymatdir. 
Asosiy vositalarning amortizatsiyalanidigan qiymatini hisoblashda tugatish 
qiymati muhim tarkibiy qism hisoblanadi. Тugatish qiymatining miqdori jiddiy 
summani tashkil etmaydigan bo’lsa, bunday holatda, amortizatsiyalanadigan 
qiymatni hisoblashda u hisobga olinmasligi mumkin. 
Agar tugatish qiymati muhim summani tashkil etsa, bunday holda, u asosiy 
vositalar sotib olingan sanada yoki qayta baholangan sanada belgilanishi shart. 
Тugatish qiymati asosiy vositalarning xizmat muddati oxirida tugatish bilan bog’liq 
kutilayotgan xarajatlar summasiga kamaytirilishi kerak.