Mustaqil ishi mavzu: Bino va inshootlarni yer ustki qismini barpo etishdagi geodezik ishlar

Koordinatalar usuli. Tekshirilayotgan inshoot atroflga, uning balandligidan 2—3 marta katta b o ‘lgan masofada yopiq poligonometriya yo‘li barpo etiladi va doimiy mahkamlangan 3 - 4 punkt koordinatasi topiladi. Bu nuqtalardan inshootning yuqori qismidagi yaxshi ko'rinadigan nuqtaning koordinatalari aniqlanadi. Joriy va boshlang‘ich bosqich (sikl) kuzatishlari natijalariga binoan hisoblangan kordinatalar farqidan og‘ish (kren) qiymati topiladi,

Q_x=x_j-x₀ ; Q_y=y_j-y₀
Og‘ishning to ‘liq qiymati va uning yo‘nalishi

ifoda yordamida hisoblanadi.
Tik proyeksiyalash usuli. Inshootning ikkita, o ‘zaro perpendikular o‘qlarida doimiy punktlar I va II mahkam­lanadi .Bu punktlarga teodolit o‘rn atilib , ular
gorizontal holatga keltiriladi va inshootning bironta yuqori
nuqtasi doiraning ikki holatida asosga (poydevorga) proyeksiyalanadi.

Bino og‘ishining to ‘liq qiymati Q ni aniqlash uchun I va II nuqtalardan bir vaqtda kuzatishni amalga oshirish kerak, ikkinchidan og‘ishni tashkil qiluvchi qiymatlari , va dan haqiqiy qiymatlari va ga o‘tish kerak

yoki



O‘pirilishni kuzatish. O’pirilish yer massasining og‘irlik kuchi ta’sirida pastga qiyalik bo‘ylab harakatlanishni ifodalovchi fizikaviy geologik hodisa hisoblanadi. O'pirilishlar har xil shaklda, kam sezilarli harakatlardan halokatli ko‘chishlargacha sodir bo‘lishi mumkin.
O‘pirilishlar asosan yer osti va ustki suvlar ta’sirida tuproq yopishqoqligining o ‘zgarishi natijasida vujudga keladi.
Ko‘chishlami kuzatishning ko‘pgina usullari mavjud bo‘lib, bularning ko‘pchiligi geodezik o ‘lchash usullarini qo‘llashga asoslangan.
Geodezik usullarda kuzatish o‘pirilish bo‘lmaydigan joylarga mahkamlangan geodezik belgilarga nisbatan bajarilishiga imkon beradi.
Ko‘chishni geodezik kuzatish quyidagi usullarda bajariladi:
1) berilgan chiziq yoki qabul qilingan stvorga nisbatan k o ‘ch ish n i an iq lash u ch u n o ‘q usullar;
2) planli usullar (gorizontal tekislikda X va Y o ‘qlarga asosan);
3) balandlik usullari (H o ‘qlari bo‘yicha);
4) fazoviy usullar (X, Y, H o‘qlari bo‘ylab).
A larda nuqtaning ko‘chish yo‘nalishi yetarlicha aniqlikda ma’lum bo‘lsa, o‘quv usullar q o ‘llaniladi.
O’q usullarga quyidagilar kiradi:
1) o‘rnatilg an belg ilar o rasidagi masofani chiziqli o‘lchashlar;
2) ko‘chish nuqtalarini chiziqqa nisbatan stvor o ‘lchashlar;
3) yo‘n alishlar usuli.

Planli usullar quyidagilardan iborat:

1) asos va ko‘chish nuqtalari orasidagi burchak va masofalarni to ‘g ‘ri va teskari chiziq yoki bu rchak kesishtirish usulida o‘lchash;
2) poligonometrik yo‘llar o‘tkazish ( ko‘chish nuqtalari bo‘ylab);
3) qutbiy koordinatalar usuli.
Xulosa
Biz bu mavzudan shuni tushindiki bunda bizga yerning  asosiy tabiiy va ijtimoiyiktisodiy obʼyektlarni tasvirlovchi, mazmuni, bezagi va matematik asosi yagona boʻlgan mufassal umumgeografik xaritalar.Qatʼiy geodezik asosda barqaror shartli belgalar sistemasi yordamida yaratiladi. Ularda geografik landshaftning tashqi koʻrinishi va uning asosiy elementlari — relyef, gidrografiya, oʻsimlik, tuproqgrunt qoplami, aholi punktlari, yoʻllar hamda sanoat, qishloq xoʻjaligi. va boshqa ijtimoiy infrastruktura obʼyektlari bir xil aniqlikda va mukammalliqda tasvirlanadi (499 betdagi rangli xaritaga q.). Topografik xaritalar 1:10 000, 1:25 000, 1:50 000 va 1:100 000 masshtablarda tuziladi. Har bir Topografik xaritalarning nomi uning masshtabi bilan yuritiladi.Mas., masshtabi 1:10 000 boʻlsa, oʻn mingli, 1:25 000 boʻlsa — yigirma besh mingli Topografik xaritalar deyiladi. Quyidagi jadvalda Topografik xaritalar masshtablari berilgan. Topografik xaritalar elementlarini umumlashtirib, 2 guruh — matematik va geografik elementlarga boʻlish mumkin. Matematik elementlarga xaritaning toʻri, masshtabi, ramkasi, varaklarga boʻlinishi va nomenklaturasi hamda geodezik tayanch punktlari kiradi. Geografik elementlarga Topografik xaritalarda tasvirlanadigan yer yuzasi tafsilotlari kiradi. Topografik xaritalarelementlari bir-biri bilan chambarchas bogʻliq boʻlib, ular maxsus turgʻun shartli belgilar va yozuvlar yordamida tasvirlanadi.


Adabiyotlar:

1. 
   A.N.INAMOV, J.O.LAPASOV, S.I.XIKMATULLAYEV Injenerlik Geodeziya
   

2012/ 58-b
2. Nazirov A.N., Geodeziya.T. O―qituvchi, 1978.Maslov A.V. i dr.Geodeziya. M.: Nedra, 1990. – 324.
3. A.S.Suyunov. Geodeziya.Ukuv kullanma Samarkand. SamGASI, 2006
4. Qo‘ziboev T., «Geodeziya» - Toshkent, :O‘qituvchi,1975 y.

Internet manbalar:

1. 
   https://abiturtest.uz/mavzular/chiziq-olchash-uchun-asboblar/
   
2. 
   http://www.geodeziy.ru/
   
3. 
   http:/www.miigaik.ru/