Mustaqil Ishi Mavzu: Qadimgi Hindistondagi ijtimoiy- iqtisodiy g’yalar

Dxarma Muqaddas bitiklarda keltirilgan nasihatlarga muvofiq ravishda o‘z burchini bajarish, to‘g‘ri yo‘ldan yurish

Moksha samsaradan qutulish
Induizm hayot an’anaviy ravishda to‘rtta ashram (davr yoki bosqich)ga bo‘linadi.


Braxmacharya – hayotning birinchi bosqichi, barcha noz-nematlardan voz kechgan shogird monax kabi faoliyat yuritadi, asosan guruning xizmatida bo‘lib, undan ma’naviy bilimlarni egallaydi

Grixastxa – oilaviy hayot, ish. Bu ashramda kama va artxining purushartxisi amalga oshiriladi. Oilali-hinduistning burchi o‘z ota-onasi, farzandlari, mehmonlar va muqaddas insonlarni qo‘llab-quvvatlashi hisoblanadi.

Vanaprastxa – barcha ishlardan uzoqlashish va tarkidunyo qilish. Bu bosqichda barhca moddiy majburiyatlar balog‘atga yetgan farzanlarga o‘tib, asosiy vaqt ruhiy amaliyotga va muqaddas qadamjolarni ziyorat qilishga qaratadi.

Sannyasa – hayotning so‘nggi bosqichi, moddiy hayotdan to‘la uzoqlashish

Boshqaruv tizimi, shaharlari va savdo aloqalari.
Eng Qadimgi Hindiston tabaqaviy jamiyatga asoslangan quldorlik davlati edi. Eng Qadimgi Hindistondagi davlatlar podsholar tomonidan boshqarilgan. Podsholar oqsoqollar kengashi va qo`shinga tayanib ish olib borgan. Qadimgi aholi boy-badavlat, hunarmand, mayda savdogar, o`rtahol dehqdn va ziyolilardan iborat o`rta tabaqaga hamda kambag`allar, qashshqqlar va qullarga bo`lingan. Milloddan avvalgi 5 ming yil oxiri 4 ming yillikda Hind daryosi vodiysida sun’iy dehqonchilik vujudga kelgan 4 ming yillik oxiri – 3 ming yillik o’rtalarida Hind vodiysida eng qadimgi Hind madaniyati tashkil topdi. M.av. 2 ming yillik o’rtalarida Hindistonda Oriy qabilalari kirib keldi. Oriylar o’zlari bilan temir, ot va tuyani olib kirdilar. M.av. VI asrgacha shimoliy Hindistonda 20 dan ortiq mayda davlatchalar bo’lgan. Davlatchalar o’rtasidagi kurashda Magatha g’olib kelgan.
Magatha davlati Minbasara davrida ancha kengaygan. Ajattashatru davrida esa Gang vohasi markaziy Hindiston markaziy davlaga birlashgan. M.av. 345 yil Nand sulola asoschilaridan biri Ugrase Magathani egallab oldi. M.avv VI-IV asrlarda Panjob viloyatida tarqoqlik hukm surgan. Yunon – Makedon bosqinchilariga qarshi ozodlik kurashiga Chandra Gupta boshchilik qilgan. U Magatha taxtini egallab m.av. 317 – 298 yillari podsholik qilgan. Manrea davlatiga asos solgan. Poytaxti Patalaputra.
Chandra Guptaning o’g’li Bindusara (293-268) va Ashoka (268-231) davrida Hindiston qudratli davlatga aylandi. M.avv. 180 yili Mauria sulolasining so’ngi podshosi o’ldirildi. Milodning III asrida Magatha yana kuchaydi. Uning asoschisi Gupta bo’lgan Guptaning nabirasi Chandra Gupta I davrida (320-335) Magatha ancha kuchaydi. Uning o’g’li Samudra Gupta (335-380) Ximolayda Madras va Kanchi shaharlarigacha bo’lgan yerlarni bosib oldi. Chandra Gupta II (380-415) Hind osiyodagi eng kuchli davlatga aylandi. VI asrga kelib Guptalar davlati yana mayda davlatlarga bo’linib ketdi. Shu bilan Hindistonning qadimgi davri tugadi.
Mohenjon-doro – Hind daryosi o’rta qismida joylashgan 270 gektar yer maydoni bu shahardan xom va pishiq g’ishtdan qurilgan binolar va shahar yo’llari topilgan. Yo’llarga g’isht yotqizilgan. Shaharga korizlardan suvlar kelgan va chiqindi suvlar chiqarib tashlangan. Boy kishilarning uylari, ibodatxona, qal’a va boshqa binolar ikki uch qavat qilib qurilgan.
Harappa – Panjob viloyatida joylashgan arxeologlar bu yerdan besh yuzga yaqin yodgorliklar topishgan. Shaharga quvurlar orqali suvlar kelgan kanalizatsiya tizimi bo’lgan. Shaharda suv saqlash uchun pishiq g’ishtadan koriz va quduqlar qurilgan. Umuman aytganda shaharda me’morchilik, zargarlik, kulolchlik, toshtaroshlik qurolsozlik ancha rivojlangan. Harappa va Mohenjon-doroliklar uncha katta bo’lmagan kemalarda daryo va dengizlarda suzganlar.
Qadimgi hindlar xuddi misrliklar va bobilliklar singari tabiatning ko`pdan ko`p hodisalari qarshisida ojiz edilar: tropik jalalar, suv toshqinlari, qurg`oqchilikdan qo`rqardilar. Hindlar tasavvurida tabiatni xudolar boshqarayotgandek tuyulardi. Qadimgi hind rivoyatlarida aytilishicha, Quyosh xudosi har tongda oltin aravada osmon bo`ylab yo`lga tushadi. Quyosh tungi zulmatni parokanda qilib tashlab, odamlarga harorat va yorug`lik ulashish niyatida ufqdan bosh ko`taradi. Momaqaldiroq xudosi Indra osmondagi suvni surlikdan xalos aylagach, Yer yuzida qurg`oqchilik poyoniga yetibdi.
Hindlar ayrim xudolarni yovvoyi hayvonlar timsolida tasavvur etishgan. Masalan, filga sig`inishgan: Bosh xudolardan biri boshi filnikiga o`xshash donishmand Ganesha bo`lgan. Sigir esa hindlar orasida alohida ehtiromga sazovordir. Sigir muqaddas hayvon hisoblangan. Sigirni o`ldirgan kimsa jinoyatchi deb e'lon qilingan: bunday kishi jamiyatdan haydab yuborilar, hech kim u bilan muloqot qilishga haqli bo`la olmasdi.

Hindlar jon bir tanadan boshqasiga ko`chib o`tishiga e'tiqod qilishgan. Ular, vafot etganidan keyin odam baribir o`lmaydi, balki atigi boshqa bir mavjudotga evrilib, o`z tashqi qiyofasini o`zgartiradi, hayvonga, qumursqaga va o`simlikka aylanadi deb hisoblashgan. Inson vafot etganidan keyin kimga va nimaga aylanib qolishi esa uning bu hayotdagi xatti-harakatlari va amallariga bog`liq.

Hind kastalari. Qadimgi hindlar qanday yumushlar bilan shug`ullanishiga qarab to`rt guruhga ajratilgan edi. Bu guruhlar kasta yoki varna deb atalgan, jumladan: kohinlar — braxmalar, jangchilar — kshatriylar, dehqon, hunarmand va savdogarlar — vayshyalar, xizmatkorlar va qullar — shudralar.

Hindlarning e'tiqodicha, kastalardan har birini oliy xudo Braxma o`z jismining qandaydir bir qismidan dunyoga keltirgan ekan. Masalan, kohinlar uning dahanidan, jangchilar qo`llaridan, dehqonlar quymichlaridan, xizmatkorlar esa oyoqlari tovonidan yaratilgan. Bolalar hamisha ota-onalari kastasiga mansub deb topilgan. Bir kastadan boshqasiga o`tishning ham iloji bo`lmagan. Turli kastalarga mansub odamlar o`rtasida nikohga ham yo'1 qo`yilmagan. Kastalardan birortasiga ham mansub bo`lmaganlar esa alohida maqomga ega bo`lishgan. Bundaylarni "chandal", ya'ni "hazar qilinadiganlar" deyishgan. "Chandallar" kastalarga mansub odamlar bilan birga bir uyda yashay olmasdi, ular bilan bir dasturxonga o`tirish taqiqlangan edi. Uzoqdan ko`rinib ajralib turishlari, kimdir tasodifan ularga tegib ketmasligi uchun "chandallar" maxsus libos kiyib yurishlari kerak edi. Ular qishloqlardan tashqarida yashashga majbur edi.Hindlar dunyoda birinchi bo'lib paxtadan mato to'qib, kiyimlar tikkanlar, chunki shahardan kiyim tikish, qurolsozlik ustaxona qoldiqlarni topilgan. Xarappa suv yo'li va quruqlik orqali shumerlar bilan savdo aloqalari olib borgan ilk quldorlik davlati edi. Arxeologlar Hind vohasi va Panjobning ko`p joylaridan savdo omborxonalari va do`konlarining qoldiqlarini topganlar. U yerlardan qadoq toshlar ham topilgan. Bu, Hindistonda ichki va tashqi savdoning rivojlanganligidan dalolat beradi. Savdogarlar Eron, Turon, Xitoy, Mesopotamiya, Arabiston va boshqa mamlakatlar bilan suv va quruqlik yo`llari orqali savdo-sotiq ishlarini olib borganlar. Dehqonchilik, chorvachilik, hunarmandchilik va savdo-sotiq rivojlanishi, shuningdek talonchilik urushlari natijasida ayrim kishilar ixtiyorida ortiqcha boylik yig`ilgan. Bu hol mulkiy tengsizlik va tabaqalanishni yanada tezlashtirgan.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Kaushik, Surendra K. “India's Evolving Economic Model: A Perspective on Economic and Financial Reforms.” The American Journal of Economics and Sociology, vol. 56, no. 1, [ American Journal of Economics and Sociology, Inc., Wiley ], 1997, pp. 69–84.
   
2. 
   ↑ ^{Jump up to:2,0 2,1 2,2} Chandrasekhar, C. P. (2012), Kyung-Sup, Chang; Fine, Ben; Weiss, Linda (muh.), „From Dirigisme to Neoliberalism: Aspects of the Political Economy of the Transition in India“ (PDF), Developmental Politics in Transition: The Neoliberal Era and Beyond, International Political Economy Series (inglizcha), London: Palgrave Macmillan UK: 140–165, doi:10.1057/9781137028303_8, ISBN 978-1-137-02830-3, qaraldi: 4 September 2020
   
3. 
   ↑ ^{Jump up to:3,0 3,1 3,2 3,3} „Economic survey of India 2007: Policy Brief“. OECD. 6-iyun 2011-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 21-iyun 2009-yil.
   
4. 
   ↑ „World Economic Outlook Database, October 2019“. IMF.org. International Monetary Fund. Qaraldi: 15-oktabr 2019-yil.
   
5. 
   ↑ ^{Jump up to:5,0 5,1} Mazumdar. „Industrialization, Dirigisme and Capitalists: Indian Big Business from Independence to Liberalization“ (en). mpra.ub.uni-muenchen.de (2012). Qaraldi: 4-sentabr 2020-yil.
   
6. 
   ↑ ^{Jump up to:6,0 6,1 6,2} Edward A. Gargan. „India Stumbles in Rush to a Free Market Economy“. The New York Times (15-avgust 1992-yil). Qaraldi: 17-yanvar 2011-yil.
   
7. 
   ↑ „World Economic Outlook Database, October 2021“. IMF.org. International Monetary Fund (oktyabr 2021). Qaraldi: 10-yanvar 2022-yil.
   
8. 
   ↑ „India loses place as world's fastest-growing economy“. BBC News (31-may 2019-yil). Qaraldi: 7-sentabr 2019-yil.
   
9. 
   ↑ ^{Jump up to:9,0 9,1} Maddison, Angus. Contours of the World Economy 1–2030 AD: Essays in Macro-Economic History. Oxford University Press, 2007 — 379 bet. ISBN 978-0-191-64758-1. 
   
10. 
    ↑ Paul Bairoch. Economics and World History: Myths and Paradoxes. University of Chicago Press, 1995 — 95 bet. ISBN 978-0-226-03463-8.