Mustaqil mutolaa va adabiy tahlil book · January 022 citations reads 10,695 author
Download 5.02 Kb. Pdf ko'rish
|
Kambarova S Monografiya Mustaqil mutolaa va adabiy tahlil333
Adabiy tahlil adabiy ta‟limning zaruriy bosqichi hisoblanadi.
Badiiy asarning o„quv tahlili adabiyotshunoslik tahlilidan farqlanadi. Agar ilmiy tahlilda adabiyotshunos fan ma‟lumotlariga tayansa, o„quv tahlilida o„qituvchi DTS va dastur talablaridan kelib chiqib o„quvchilarning yosh xususiyatlari va bilish darajasini hisobga olib ish ko„radi. O„quv tahliliga xos muhim xususiyat haqida professor Q.Yo„ldoshev shunday fikr yuritadi: “Hayotdagi har bir odam yechimi topilmagan muammo. Badiiy adabiyot ana shu adoqsiz muammoning qirralarini butun murakkabligi, iztiroblari, kechinma-yu o„ylari bilan tasvir etish orqali o„zgani his qilishga, o„ziga daxli bo„lmagan begona odamning dardiga sherik bo„lishga odatlantiriladi. O„z tabiati yo„nalishi va maktab qo„ygan pedagogik vazifaning xususiyatiga qarab har bir o„quvchi timsol yordamida qilingan tahlil natijasida o„z ruhiyatida muayyan yangi sifatlar hosil qiladi. Qandaydir shaxslik fazilatlariga ega bo„ladi” 5 . Ammo asarning syujet qurilishi, kompozitsion tuzilishi, g„oyaviy-badiiy xususiyatlari, obrazlar tizimi, tili o„quv tahlilining muhim sharti bo„lib qolaveradi va u, avvalo, o„qituvchi va o„quvchining asar g„oyaviy yo„nalishi, mavzusi, 1 Мirqosimova М.М. O„quvchilarda adabiy tahlil malakasini shakllantirish va takomillashtirish usullari. Ped. fan. dokt… diss. –Т.: 1993. 2 Мatchonov S. Umumta‟lim tizimida adabiyotdan mustaqil ishlarni tashkil etish. Ped. fan. dokt… diss. – Т.: 1998. Husanboyeva Q.P. Adabiy ta‟lim jarayonida o„quvchilarni mustaqil fikrlashga o„rgatishning ilmiy-metodik asoslari. Ped. fan. dokt… diss. –Т.: 2006. 3 Niyozmetova R.H. Uzluksiz ta‟lim tizimida o„zbek adabiyotini o„rganishning nazariy va metodik asoslari (rus guruhlari misolida). Ped. fan. dokt... diss. –Т.: 2007. – 184-bet. 4 Богданова О.Ю., Леонов С.А., Чертов В.Ф. Методика преподования литературы. Под редакцией О.Ю Богдановой. Учебник для студентов пед. вузов. – М.: Издательский центр “Академия”, 2-е издание, стереотьипное, 2002. ст. –13. 5 Yo„ldoshev Q. Adabiyot o„qitishning ilmiy-nazariy asoslari. –Т.: O„qituvchi, 1996. –116-bet. 7 qahramonlar xarakterini ochib berish, tasviriy vositalarni mazmun bilan birgalikda o„zlashtirish bo„yicha hamkorlikdagi ishi hisoblanadi. “Aslida kitobxon ham yozuvchi singari ijodkor, – deb yozadi metodist olim S.Matchonov. – U asar mutolaasi jarayonida muallif faoliyatini takrorlash yo„lidan boradi. Yozuvchi ijodining murakkabligi shundaki, u xayolida tug„ilgan g„oyani adabiy qahramonlarning xatti-harakati, kurashlari misolida konkretlashtirsa, kitobxon unga teskari – adabiy qahramon xatti-harakati, kurashlari tasviridan umumiy xulosalar chiqarish yo„lini tutadi” 1 . Badiiy asar tahlili oldiga qo„yilgan maqsad va vazifalarni amalga oshirishda tarixiylik, shakl va mazmun birligi tamoyillariga tayaniladi. Bu tamoyillar adabiy tahlilning quyidagi qator komponentlari yordamida amalga oshiriladi: 1. Asarda qo„yilgan tarixiy va ijtimoiy muammo. 2. Yozuvchi nuqtai nazarining matnda ifodalanishi. 3. Asar mavzusi va syujeti qurilishi. 4. Adabiy qahramonlarga xos yetakchi xususiyatlar. 5. Asarning kompozitsion tuzilishi. 6. Badiiy til xususiyatlari va uslubi. 7. Asarning janriy o„ziga xosligi. 8. Yozuvchi ijodining o„z davri uchun ahamiyati, zamon bilan aloqasi. Tabiiyki, har bir asar tahliliga yuqoridagi barcha komponentlarni jalb qilib bo„lmaydi. O„qituvchi asarni anglash jarayonini tashkil etar ekan, o„quvchilarga tahlil ko„nikmalarini singdirishi kerak. Tahlil o„quvchilarning badiiy matnni chuqur anglashiga yordam beribgina qolmasdan, ularda ezgu hislarni tarbiyalaydi, o„z hayoti haqida fikr yuritishga undaydi. Adabiyot o„qitish metodikasida tahlilning quyidagi usullariga keng o„rin berilgan: 1. Voqealar rivojini o„rganishga qaratilgan uzviy tahlil. 2. Asar mavzusining ayrim jihatlarini ajratib ko„rsatuvchi tahlil. 3. Asar mazmuni va shakliga doir kompozitsion tahlil. 4. Badiiy tilning ifodaviy vositalari orqali yozuvchi nuqtai nazari, g„oyasi, fikrlarini tushunishga yo„naltirilgan filologik tahlil. Aslini olganda, bir xil asarlarning g„oyaviy-badiiy mazmuni kompozitsion tahlil orqali ochib berilsa, boshqasida syujet qurilishi misolida ko„zdan kechiriladi, uchinchisida obrazlar tahlili muhim vosita vazifasini o„taydi. Adabiy tahlil muammolari rus metodist olimlari N.Kudryashev, V.Maransman, G.Gukovskiy, G.Ionin, L.Ayzerman, A.Bushminlar tadqiqotlarida atroflicha o„rganilgan bo„lib, o„zbek olimlaridan A.Zunnunov, Q.Yo„ldoshev, M.Mirqosimova, S.Matchonov, Q.Husanboyeva, R.Niyozmetovalar masalaga o„z tadqiqot ishlari maqsadidan kelib chiqib ijodiy yondashadilar. Taniqli metodistlaridan A.Zunnunov asardan tanlangan qismlar bo„yicha yo„naltiruvchi, obrazli hamda mufassal tahlil kabi turlari farqlanishi haqida fikr yuritsa 2 , Q.Yo„ldoshev ularga qo„shimcha holda tahlilni muammoli usulda amalga oshirish haqidagi o„z qarashlarini ilgari suradi 3 . Adabiyot o„qitish amaliyotida izchil hamda obrazli tahlil usullari keng tarqalgan. 1 Safo Matjon. Маktabda adabiyotdan mustaqil ishlar. –Т. O„qituvchi, 1996. – 49-50-betlar. 2 Zunnunov A. va boshq. Adabiyot o„qitish metodikasi. –T.: O„qituvchi, 1992. – 162-bet. 3 Yo„ldoshev Q. Adabiyot o„qitishning ilmiy-nazariy asoslari. –Т.: O„qituvchi, 1996. –116-117-betlar. |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling