Mustaqillik arafasida Sovet ittifoqidagi inqirozli holat va uning Oʻzbekistonga taʼsiri
Download 48.89 Kb. Pdf ko'rish
|
MMT 02 23 Qurbonov Ozodbek O\'zbekistonning eng yangi tarixi fanidan
- Bu sahifa navigatsiya:
- FARG’ONA VOQEALARI
|
Qayta qurish” shiori
Moskvadagi Qizil maydondagi harbiy parad. 1990 yil 4. Sotsialistik lagerda bo‘lgan Sharqiy Yevropa mamlakatlarining sotsializmdan voz kechishi Ikkinchi jahon urushida g‘alaba qozongan SSSR «Buyuk xaloskor» sifatida Sharqiy Yevropadagi Polsha, Vengriya, Chexoslovakiya, Ruminiya, Albaniya, Bolgariya, Yugoslaviya Ittifoqi va Germaniya Demokratik Respublikasida o‘ziga tobe sotsialistik tuzumlar shakllantirdi. 1988-1989 yillarga kelib ushbu davlatlarda ham sotsialistik tuzumga nisbatan noroziliklar pishib yetilib keldi va ular sotsializmdan voz kechib, G‘arbga yuzlandi. Buning natijasida SSSR Sharqiy Yevropadagi bir nechta ishonchli sheriklaridan ayrildi. Ana shu omillar natijasida paydo bo‘lgandan beri zo‘ravonlik siyosati ustiga qurilgan katta bir davlat quladi. FARG’ONA VOQEALARI . . Qonli voqealarni sharhlar ekan, SSSR Oliy Soveti Millatlar Kengashi raisi (O‘zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetining sobiq birinchi kotibi) Rafiq Nishonov Xalq deputatlari syezdi majlisida: Bozorda „bir tovoq qulupnay“ uchun janjal bilan boshlangan (turk xaridor o‘zbek sotuvchisiga qo‘pollik qilib, qulupnayni urib yuborgan, o‘rnidan turib, janjal boshlangan va hokazo) degan edi.1989-yil 16-18- may kunlari Quvasoy shahrida (Farg‘ona viloyatining sharqida) turk va o‘zbek yoshlari o‘rtasida mushtlashuv bo‘lib o‘tdi. 23- may kuni Quvasoyda janglar qayta boshlanib, ikki kun davom etgan yirik to‘qnashuvlarga aylanib ketdi. Mojarolarda bir necha yuz kishi qatnashdi. Olomon o‘zbeklar mesxeti turklari va boshqa ozchiliklar yashaydigan mahallaga bostirib kirishdi va mada pogrom uyushtirishga harakat qilishdi. Rasmiylar navbatma-navbat olomonni ishontirishga, keyin kuch bilan tarqatishga harakat qilishdi. Boshqa tuman va viloyatlardan qoʻshimcha politsiya kuchlari (300 ga yaqin kishi) kelganidan soʻng tartibsizliklar toʻxtadi. Rasmiy maʼlumotlarga koʻra, 58 kishi, jumladan, ikki politsiyachi yaralangan, ulardan 32 nafari kasalxonaga yotqizilgan. Ertasi kuni mushtlashuvda kaltaklanganlardan biri, 26 yoshli etnik kelib chiqishi tojiklardan bo‘lgan Ikrom Abdurahmonov vafot etdi. 3-iyun kuni ertalab Toshloqda olomon o‘zbek yoshlari mesxeti turklari yashaydigan ko‘chalarga otildi. Ularning uylariga o‘t qo‘yib, egalarini kaltaklashdi. Keyin olomon Komsomolskiy qishlog‘iga ko‘chib o‘tdi. Qishloqda ichki qo‘shinlar bo‘linmasi ularga qarshilik ko‘rsatishga urinib ko‘rdi. Komsomolskiydagi mesxeti turklarining uylari ham vayron qilingan va yoqib yuborilgan. Qoʻzgʻolonchilarning bir qismi Toshloqqa qaytib, u yerda turklarga qarshi hujumlarini davom ettirdilar; birinchi qotilliklar sodir bo‘ldi. Pogromchilardan qochgan mesxeti turklari Oʻzbekiston Kompartiyasi okrug qoʻmitasida politsiya qoʻriqlashi ostida toʻplandilar. Kechga yaqin 300-400 kishilik olomon Marg‘ilondagi mesxeti turklarining uylarini o‘t qo‘yib, qirg‘in qilishdi. Farg‘onada mesxeti turklariga ham hujumlar bo‘lgan. 4- iyun kuni ertalabdan Toshloqdagi avtobuslar tushgacha yig‘ilib, mesxeti turklarini O‘zbekiston Kompartiyasi okrug qo‘mitasi binosiga olib kelishdi. O‘sha paytga kelib bu yerda 500 dan ortiq odam to‘plangan edi. 3-iyundan 4-iyunga oʻtar kechasi ichki qoʻshinlar boʻlinmalari Fargʻonaga kela boshladi. 4-iyun kuni ertalab Farg‘ona, Marg‘ilon va Toshloqda mesxeti turklariga hujumlar va o‘t qo‘yishlar qayta boshlandi. Mesxeti turklari yashagan boshqa aholi punktlarida pogromlar boshlandi. Olomon o‘zbeklar bir kun avval politsiya tomonidan hibsga olinganlarni ozod qilishni, mesxeti turklarini ularga jazo tariqasida topshirishni talab qilishdi Hujum natijasida O‘zbekiston Kompartiyasi Toshloq tuman qo‘mitasi va Toshloq tuman ichki ishlar bo‘limi binolari qisman vayron bo‘lgan. Politsiya politsiya bo‘limi binolarini tartibsizliklardan tozalashga muvaffaq bo‘ldi, ammo olomon to‘rt soat davomida binoni qamalda ushlab turishdi. 15 nafar politsiyachi yaralangan, ulardan biri halok bo‘lgan. Bu vaqtda Marg‘ilonda g‘alayonlar davom etdi. 4-iyun kuni ertalab kinoteatr yonida yig‘ilgan mitingda olomon talabiga ko‘ra O‘zbekiston Kompartiyasi shahar qo‘mitasi birinchi kotibi X. Y. Muhitdinov so‘zga chiqdi. Uning xotirjamlikka chaqiruvlari olomon tomonidan eshitilmadi. Miting faollari ultimatum qo‘yishdi: shahar qo‘mitasi binosidan mesxeti turklarini ekstraditsiya qilish, bir kun avval hibsga olinganlarni ozod qilish va mesxeti turklari ustidan o‘zbeklarning qirg‘in qilinishiga aralashmaslik. 4-iyun kuni tushdan keyin olomon Marg‘ilon shahar qo‘mitasiga bostirib kirdi, biroq mesxeti turklari u yerdan allaqachon evakuatsiya qilingan edi. Farg‘onada ertalabdan shahar markazida tayoq va armatura bilan qurollangan yoshlar hayajonli olomon yig‘ilib, mashina va kiosklarni urgan. Olomon O‘zbekiston Kompartiyasi viloyat qo‘mitasi binosini o‘rab oldi, kordonni yorib o‘tishga urindi, tosh otdi. Kichik guruh binoga kirishga muvaffaq bo‘ldi. 200-300 kishilik olomon aeroport yaqinidagi mesxeti turklarining uylariga o‘t qo‘ydi. Kechga yaqin shaharda va yaqin atrofdagi qishloqlarda mesxeti turklarining pogromlari boshlandi. 4-iyun kuni Oxunboboyev tumanidagi Frunze nomidagi kolxozning Surxtepa qishlog‘ida mahalliy yoshlar mesxeti turklariga hujum qilib, ularni quvib chiqargan va uylariga o‘t qo‘ygan. |
