Mustaqillik yillarida shahar qurilishi madaniyatıning rivoji Reja: Mustaqillik yillarida zamonaviy arxitektura 2

Samarqand. 2020-yilgacha mo‘ljallangan shahar bosh rejasi, 2005-y.
«Toshkent boshreja» instituti. bilan birikib ketishi asosida tuzilgan. Shahaming tabiiy sinchi alohida ahamiyatga ega, u qulay qurilgan anhorlar va ariqlardan iborat bo'lib,ular butun shahar oralab oqib o'tadi, ko'chalar, xiyobonlar va boglam i
sug'orish bilan birga istirohat hamda muhitni himoya qilishning uzluksiz
tizimini yuzaga keltiigan va shahar chekkasidagi manzarador majmualar
bilan tutashib ketgan. Samarqand shahri rejasi konsepsiyasini ishlab chiqishda mualliflar quyidagi qoidalardan kelib chiqqanlar:
— tarixan vujudga kelgan zonalarning rejaviy tuzilmasi shaharsozlik
madaniyati yodgorligi hisoblanadi va moddiy madaniyat yodgorligi bilan bir qatorda muhofaza qilinadi;
— «ansambl muhofazasi* tushunehasi (ko'plab xorijiy mamlakatlar misolida) uning tevarak-atrofini ham o‘z ichiga oladi;
— ta’mirlash, qayta tiklash va /.amonaviylashtirish chog'ida, shuningdek istiqomat, ijtimoiy shnmltInrini yaxshilash chog'ida an’anaviy turar-joy muhitiga aralashuv chtimolligining yo‘l qo'yilgan chegara va usullarini aniqlash;
— tarixiy zonalar hududiga muhofa/н «oraliq* zonalarni tashkil etish;
— tarixiy zona ichkarisida transport ta’minoti usullarini aniqlash;
— tarixiy zonani muhandislik texnik kommunikasiyalar bilan ta’­minlash.Shahar rejaviy tuzilmasidu loyiha ho’yicha Markaziy rejaviy tuman ajratib ko'rsatiladi - bu uzluksiz harakat loyihaviy shohroh halqasi doirasidagi hududdir. U shahar nia’muriy markazini, eski «Тemuriy shahar»ning tutash mahallalarini, «Afrosiyob» qadimshunoslikmajmuasini va ancha keyingi davrga oid sidirg'asiga bir qavatli uylardan iborat mahallalami o‘z ichiga oladi. Пи zona rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlari — tarixiy merosning madaniy ahamiyatini oshirish, uning yashash qobiliyatini ta’minlash, atrof-muhitni saqlash va qayta tiklash, naqliyot
va ijtimoiy kengliklar, piyodalar zonalari, sayyohlik yo'llari tizimini rivojlantirish, hordiq faoliyatini rivojlantirish, hudud muhandislik jihozlarini yaxshilash. Samarqand shahar bosh rejasi ni ishlab chiqish chog'ida mualliflar jamoasi vatan sayyohligi kabi iqtisodiy jihatdan foydali sohalardan biri sifatida xalqaro sayyohlikni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratdi. Sayyohlami jalb etadigan obidalar hamda majmualar — bu Registon majmualari, Amir Temur masjidi va Bibi Xonim maqbarasi, Shohi Zinda majmui, Go‘ri Amir maqbarasi, Oqsaroy, Ishratxona, shuningdek Xoja Abdi Bemn, Xoja Abdi Dorun, Ruhobod va hokazolarni o‘z ichiga olgan shahar tarixiy markazidir. Shahar rejasida ular shaharsozlik kompozisiyasining asosiy unsurlari sifatida qaraladi va tutash hududlami qayta tiklash bo'yicha loyihaviy echimlar shularga bo'ysunadi.
Iqtisodiy-jo'g'rofiy jihatdan manfaatli holatga ega Samarqand
shahri istiqbolda xalqaro havo qatnovi rivojlangan aeroportga ega,
shuningdek, respublika shaharlari o‘rtasida ham, ulardan tashqarida
ham avtomobil va temir yo‘l transport aloqalari rivojlangan yirik
transport tarmog'i sifatida shakllangan. Samarqand shahar yangi bosh rejasi oldingilaridan shu bilan farq qiladiki, respublika shaharsozlik loyihalashtirish amaliyotida mualliflar birinchi marta g‘ayrioddiy usulni qo'lladilar - shaharning mavjud hududidan oqilona va ehtiyotkorlik bilan foydalanib, to‘g‘ri yondoshganlar. Shahar yashil halqa bilan qurshalgan bo‘lib, bunda uning
atrofidagi mavjud bog‘lardan foydalanilgan. Aholi yashaydigan joylarda
kichik va o‘rta tadbirkorlik inshootlari joylashtirilgan bo'lib, bu ularga
qulaylik tug‘diradi. Ko'plab qadimshunoslik xarobalari bo'lgan, 219 ga maydonni
egallagan qadimgi Afrosiyob shahrini chinakam qo'riqxona shaharga
aylantirish ko'rib chiqilayotgan bosh rejaning ozmuncha katta yutug‘i
emas. Bu qadimgi qal’adagi barcha yot binolar va transport yo‘llari
uning hududlaridan chiqarib tashlandi* Shu narsa diqqatga sazovorki, so'nggi 20 yil ichida 0 ‘zbekiston Respublikasining Prezidenti LA. Karimov sa’y-harakatlari bilan Samarqand ulug‘vor madaniy yodgorliklari bo'lgan, ammo zamonaviy
infrastrukturali shahar sifatida qaytadan shuhratini tiklamoqda.
Mustaqillikning birinchi yillaridanoq shaharni keng miqyosda qayta
tiklash, turli xalqaro tadbirlar, yubileylar o'tkazish munosabati bilan
arxitektura yodgorliklarini ta’mirlash ishlari boshlab yuborildi («Sharq
taronalari» musiqa bayrami, Mirzo Ulug'bekning 600, Amir Temur
tavalludining 660 yilligi va h.k.) Eski shaharni qayta tiklash bo'yicha talay ishlar qilindi. «Toshkent»,«8 mart», «Buxoro», «Registon» kabi ko'chalar obodonlashtirildi,piyodalar yuradigan zonalarga, mahalliy aholi uchun ham, mehmonu sayyohlar uchun ham shinam joylarga aylantirildi.
Shohi Zinda majmui va Masjidi Ajamiy oralig'ida tartibsiz yoyilib
yotgan bozor o'rnida ajoyib xiyobon barpo etildi, shu munosabat
bilan Shohi Zinda va Rudakiy ko'chalari kesishgan joy 8 m ga
pasaytirildi va aeroport bilan Toshkent yo'nalishidagi ko'chalar yopib
qo‘yildi. Samarqand qadimgi madaniy markaz sifatidagina mashhur emas,
unda ishlab chiqarish va savdo muassasalari ham keng rivoj topgan.
Viloyatda hozirgi kunda faoliyat ko‘rsatayotgan qator qo‘shma
korxonalar nafaqat viloyat balki, respublikamiz iqtisodiyotining
rivojlanishiga ham salmoqli hissa qo‘shmoqda. Samarqand Toshkentdan keyin ikkinchi o‘rinda turadi, tabiiyki, bu yerda mamlakatlar rahbarlarining uchrashuvlari, anjumanlar, ilmiy anjumanlar va xalqaro ahamiyntga molik boshqa tadbirlar bo‘lib turadi. ОИу darajadagi bunday tadbir va uchrashuvlami hisobga olib, bu yerda 400 o‘ringa m o‘ljallangan Qubulxona va «Prezident oteli» qurilgan,
ularda arxitekturaning an’anaviy va zamonaviy usullaridan foydalanilgan bo‘lib, xalqaro miqyosdagi diplomatik odob-axloqning barcha talablariga javob beradi.
«Siyob» bozori va ko'plab savdo inshootlari qayta tiklandi. Markaziy
madaniyat va istirohat bog‘i Alisher Navoiy nomidagi bog‘ deb atala
boshladi, turli attraksionlarni quyta tiklash hamda tashkil etish, daraxt
va gullar o‘tkazish bo‘yicha keng miqyosli ishlai amalga oshirildi. Bu
yerda «Mo‘’jiza» amfiteatri, yoshlnr qahvaxonasi barpo ctildi, ular
Universitet xiyoboni bilan birgalikda yaxlit konipo/isiya hosil qilgan.
Samarqand shahrida «Unlvcrslada 2004» sport o'yinlari o'tkazish
munosabati bilan bunyodkorlik isiilarl olib borildi. 15 ming tomoshabinga mo‘ljallangan yopiq o'yirt maydoni, akadcmtk lisey, qator yopiq
sport maydonchalari qurildi. Mikrorayon hududidagi «Delfin» yopiq
suzish havzasi, kollejlar va akademik liseylar, Amir Temur haykali,
Imom al-Moturidiy, Imom ul Uuxoriy (sliahardan 20 km uzoqlikdagi
Xartang qishlog‘ida) yodgorllk mujnuialaii, «Xotira maydoni» va boshqa
inshootlar arxitektura yodgorllklari bilan bir qatorda zamonaviy Samarqandning arxitekturaviy qiyol'asini boyitdi.