Mustaqillikning taraqqiyot yo‘li mamlakatimizda fan rivoji uchun keng imkoniyatlar yaratdi

2-mavzu:
 
Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: Sharq falsafasi
Reja: 
1. Qadimgi Misr va Bobil falsafiy maktablari. Markaziy Osiyoda “Avesto” ta’limotidagi falsafiy 
fikrlar. Konfutsiy va Lao Tszi ta’limoti

---

14 
2. Ilk o’rta asrda tasavvuf va islom ilohiyotshunoslik ta’limotlari. Ularning dunyoqarash mazmuni
3. Abdurahmon Jomiy va Alisher Navoiy ijodida gumanizm g’oyalari
4. XX - XXI asr o’zbek falsafasi
Qadimgi Sharqda asotiriy tasavvurlar va falsafiy bilimlarning paydo bo‘lishi. Sharq
qadimiy madaniya o‘chog‘i va jahon sivilizatsiyasining beshigi deya bejiz ta’riflanmagan. 
G‘arb madaniyati tarixini o‘rganish jarayonida Ovrupasentrizm nazariyasi og‘ib ketish 
g‘ayriilmiy bo‘lgani kabi, masalaning Sharq bilan bog‘lik jihatini tahlil etganda ham
Osiyosentrizm g‘oyalari ta’siriga tushmaslik lozim.
Shu bilan birga, Sharqninng o‘ziga xosligi, unga mansub bo‘lgan madaniy taraqqiyot
jahon sivilizatsiyasining beshigi, dunyo xalqlari rivojiga qo‘shilgan munosib hissa ekani ham sir 
emas. Bu hol jahonning barcha xolis mutaxassis olimlari tomonidan e’tirof etiladi.
Qolaversa, Vatanimiz sivilizatsiyasining Sharq sivilizatsiyasi quchog‘ida voyaga etgani va uning 
qadriyatlarini o‘zida aks ettirganini, unga va butun dunyo madaniyatiga ulkan ta’sir ko‘rsatganini 
doimo esda tutish darkor.
Sharq madaniyati taraqqiyotining ilk davrlari deganda, ko‘pgina mutaxassislar bizninng 
Vatanimiz o‘tmishini, Misr, Bobil va insoniyat tarixining eng qadimgi sivilizatsiyalaridan biri 
bo‘lgan Shumer davrlarini esga oladi. Bularning har biri insoniyat tarixida jamiyat hayoti, 
qadriyatlar tizimining o‘ziga xosligi, boshqarish va iqtisodiy jarayonlarning muayyan tarzda
namoyon bo‘lishi bilan tavsiflanadi. Ushbu madaniyat o‘choqlari haqida maktab ta’limi
jarayonida «Eng qadimgi tarix» darsliklari orqali ma’lumot berilgan. Zukko talabalar o‘sha 
davrlarda qanday siyosiy jarayonlar kechgani, qanday podsholik va imperiyalar bo‘lganini yaxshi 
biladi. Qadimgi Sharq falsafasi insoniyatning ilm, fan, ma’naviy taraqqiyotining debochasi 
hisoblanadi. Ularning rivojlanishi, o‘ziga xosligi va betakrorligidan qat’iy nazar, ayrim umumiy 
qonuniyatlarga ega.
Birinchidan, falsafiy tafakkur Sharqda ijtimoiy ongning dastlabki shakli sifatidagi 
mifologiya negizida vujudga kelgan. Mifologiya inson o‘zini atrof muhitdan ajratishga va 
hodisalarni tabiiy sabablarga muvofiq tushuntirishga qodir emasligi bilan tavsiflanadi. Inson 
dunyoni va undagi barcha hodisalarni xudolar va qahramonlar harakati bilan tushuntiradi. Ammo 
mifologiyada insoniyat tarixida ilk bor bir qancha falsafiy masalalar ham qo‘yiladi: dunyo qanday 
vujudga kelgan va u qanday rivojlanadi; hayot va o‘lim nima va h.k.
Ikkinchidan, Sharq falsafasi sinfiy jamiyat va davlat paydo bo‘lishi bilan ijtimoiy ong shakli 
sifatida vujudga kelgan. Masalan, qadimgi Hindistonda falsafaning vujudga kelishi taxminan 
uning hududida quldorlik davlatlari shakllana boshlagan miloddan avvalgi I ming yillikda yuz 
bergan. Xitoyda falsafa jamiyatning sinfiy tabaqalanish jarayoni boshlangan, chunonchi: 
jamoalar kasodga uchrab, yangi er mulkdorlari va shahar boylarining iqtisodiy va siyosiy qudrati 
osha boshlagan miloddan avvalgi VI-V asrlarda vujudga kelgan.