Мусулмонларнинг таназзули сабаб дунё нималарни йўқотди?

Дарвиннинг назарияси, унинг 
фикрлар ва маданиятга таъсири: 
Инсонга тегишли масалаларнинг 
барчасидаги уларнинг ана шу нуқтаи 
назарлари борасида инсоннинг 
эволюцияси, инсоннинг ўзидан бошқа 
ҳайвонлардан тараққий топган бир 
ҳайвон экани ва ана шу ҳайвон минг 
йиллар давомида ўзининг наслий 
сафарида босқичма- босқич давом этгани, 
бир турдаги ҳайвондан бошқа бир 
турдаги ҳайвонга, амёба(Amoeba)дан 
маймунга, маймундан инсонга 
айлангунича ўзгариб келгани ва ниҳоят 
ўзининг наслий баркамоллик даражасига 
етгани ҳақидаги ўн тўққизинчи асрда 
пайдо бўлган назария уларга ёрдамга 

---

келди ва шундоқ ҳам лойқа сувни янада 
лойқалатиб юборди. Ана шу назариянинг 
асосчиси ва қаҳрамони Чарльз Дарвин 
бўлиб унинг «Турларнинг келиб чиқиши» 
(Origin of species) китоби 1859 йилда 
ёзилган ва кенгашлар, йиғинлар ва билим 
даргоҳларининг дув – дув гапи бўлган ва 
одамларни ташвишга солиб қўйган. 
Инсон ва унга тааллуқли масалалар 
борасида ўтмишда учрамаган ана шу 
янги назария фикрлар йўналишини 
тескари қилиб, инсон билан боғлиқ 
масалалар ва тарихи борасида тўғри йўл 
ахтариб изланиш олиб боришда 
кишининг назарини инсондан ҳайвонга 
буриб юборар эди. У инсонни ана шу 
коинотнинг ҳеч бир илоҳий иноятсиз ва 
қандайдир ғайри табиий кучнинг 
аралашувисиз ҳаракатланиб турган, 
коинотда табиий қонунлардан бошқа 
иллат йўқ, мавжудотлар ҳаётнинг илк 
босқичларидан то юқори босқичига қадар 
ақл ва ҳикматдан холи тарзда аста- секин 
табиий равишда кўтарилиб борган, инсон 

---

ҳам ундан бошқа ҳайвон турлари ҳам 
қандайдир ҳикматли яратгувчининг иши 
эмаслиги балки у табиий қонунларнинг 
натижаси ўлароқ ҳис – туйғуси бор нутқ 
эгаси бўлган бир инсонга айланган деган 
эътиқодга олиб борар эди.
Бу назариянинг принсиплар, ғоялар, 
мафкуравий ва ахлоқий натижалар ҳамда 
уларнинг амалий таъсирлари борасида 
динга ҳам ақлга ҳам тўғри келмаслиги 
очиқ – ойдин, албатта. Ҳатто бу назария 
қадимий динни таг – томири билан 
қўпориб ташлаб унинг ўрнини эгаллаган 
янги бир дин бўлган эди. Ана шундай 
пайтда дин арбобларининг бу нарсадан 
изтиробга тушишлари, Оврўпода 
диннинг келажаги ҳақида қайғуришлари 
тeрган гап эди. Профессор Э. М. Жоуд ўз 
китобида шундай дейди: 
«Дарвиннинг «Турларнинг келиб 
чиқиши» китоби пайдо бўлган вақтда, 
натижалар Дарвиннинг ушбу Ер 
сайёрасидаги ҳаётнинг эволюция 
жараёни амёба ва медузалар ўзларининг 

---

энг биринчи шаклидан то ўзининг энг 
юқори сўнги шаклида намоён бўлганига 
қадар узлуксиз давом этиб келганини, ва 
бу ҳаётнинг энг ривожланган ва 
юқорилаган шакли бўлгани, эволюция 
жараёни амёбадан ўзимизнинг ҳозирги 
кўринишмизга келгунимизга қадар 
тўхтамай давом этиб келганини 
исботлаган –ёхуд исботлаган, деган 
гумонда бўлинган- эканини кўрсатган 
вақтда ота – боболаримизнинг бу 
нарсадан қандай даҳшат ва ҳайратга 
тушганликларини ҳозир идрок 
қилишимиз осон эмас». 
«Бунинг тамоман акси ўлароқ Виктория 
асрида яшаганлар инсоннинг мустақил 
бир яралмиш бўлиб, аслида у 
номукаммал малак бўлган деган фикр 
билан чиқдилар. Аммо агар Дарвиннинг 
сўзи тўғри бўладиган бўлса, демак инсон 
тараққий топган бир маймун бўлади. 
Инсоннинг номукаммал малак 
бўлишидан кўра тараққий топган маймун 
бўлиши Виктория асридагилар учун оғир 

---

келади ва бу назария уларга маъқул 
келмайди. Улар инсон ҳақидаги ана шу 
эътиқод туфайли инсонларга етадиган 
ҳақоратдан уларни қутқаришга ҳаракат 
қилдилар ва бунинг учун бир қанча 
фикрларни ўртага ташладилар».