Mutaxassisligi bo’yicha jiyanberdiev merojiddinning nogironligi bo‘lgan bolalarni ijtimoiylashtirishning intеgrativ mеxanizmlari mavzusidagi

1-jadval
Xulq-atvorning axloqiy me'yorlarini shakllantirish darajasi (soni, %)

Xulq-atvor normasi	Barqaror xatti-harakatlar odati shakllandi (1 daraja)	Barqaror bo‘lmagan odatlar shakllandi (2 daraja)	Odatni shakllantirish bosqich (3 daraja)	Odatlar shakllanmagan (4 daraja)
Xulq-atvorning axloqiy me'yorlarini shakllantirishning o‘rtacha ko‘rsatkichi %	42,8	32,1	16,4	7,2
Yomon ishlar uchun ongli ravishda kechirim so‘rash odati	12 (42,8)	14 (50,0)	-	2 (7,2)
Kattalarga ularning iltimosiga binoan yordam berish odati	12 (42,8)	10 (35,7)	4 (14,3)	2 (7,2)
O‘yinda do‘stlaringiz bilan bo‘lishish odati	12 (42,8)	7 (25,0)	5 (17,8)	2 (7,2)
Salomlashish (salomlashish odati)	12 (42,8)	8 (28,5)	6 (21,4)	2 (7,2)
Stolda madaniy xulq-atvor ko‘nikmalari	12 (42,8)	6 (21,4)	8 (28,5)	2 (7,2)

1-jadval ma'lumotlari eksperimentda ishtirok etgan bolalarning axloqiy xulq-atvori normalarini shakllantirish zarurligini ko‘rsatadi.
Kuzatuv natijasida odatdagi vaziyatlarda bo‘lgan bolalar-ertalab salomlashish, stolda o‘zini tutish, o‘yinchoqlar bilan bo‘lishish qobiliyati, yomon xatti-harakatlari uchun kechirim so‘rash odati, o‘qituvchiga uning iltimosiga binoan o‘yinchoqlar va kitoblarni tozalashda yordam berish-o‘zlarini quyidagicha isbotlaganliklari aniqlandi:
1) o‘qituvchi va boshqa bolalar bog‘chasi xodimlari bilan salomlashish (ko‘p hollarda) – 12 (42,8%) kishi, faqat guruh o‘qituvchisi bilan salomlashish – 8 (28,6%), salom aytmaslik (faqat eslatmalardan keyin salomlashish) – 6 (7,2) kishi va 2 (7,2%) - ular umuman salom aytishni xohlamaydilar;
2) birgalikda o‘ynang, o‘yinchoqlarni, shu jumladan o‘z o‘yinchoqlarini (uydan olib kelingan) – 12 (42,8%) bolalarni baham ko‘ring, faqat eng yaxshi do‘stlar bilan baham ko‘ring– 7 (17,8%), 5 (17,8%) bolalar o‘yinchoqlarni istamay baham ko‘rishadi va umuman 2 (7,2%) bolani bo‘lishmaydi;
3) ular har doim o‘qituvchi ishtirokisiz stolda o‘zlarini madaniy tutishadi – 12 (42,8%) bolalar, o‘qituvchi nazorati ostida – 14 (50,0%) bolalar va stolda o‘zini tutish me'yorlariga rioya qilmaydilar – 2 (7,2%).
4) ular noto‘g‘ri xatti – harakatlari uchun mustaqil ravishda kechirim so‘rashadi (o‘qituvchining talabisiz) - 12 (42,8%) bolalar, 14 (50,0%) va 2(7,2%) bolalar umuman kechirim so‘rashni xohlamaydilar.
5) o‘zlari o‘qituvchiga o‘z yordamlarini taklif qilishadi – 12 (42,8%) bolalar, 10 (35,7) bolalar – o‘qituvchining iltimosiga binoan, 4 (14,2%) bolalar o‘qituvchiga yordam berishni istamaydilar va 2 (7,2) bolalar o‘qituvchiga yordam berishdan bosh tortadilar.
Tadqiqot usullari natijasida eksperimentning ikki ishtirokchisida yomon ta’lim aniq namoyon bo‘ladi.
III. "Vaziyatning o‘ziga xos xususiyatlarini tushunish" usuli bo‘yicha diagnostika quyidagicha amalga oshirildi, bolalarga bolalar bog‘chasida bo‘lish bilan bog‘liq vaziyatlarni aks ettiruvchi ikki juft rasm berildi. Bir rasmda barcha bolalar qoidaga muvofiq harakat qiladigan vaziyat tasvirlangan, boshqasida kimdir uni buzadi. Bolalar vaziyatni baholashlari kerak edi.
Kuzatuv natijalariga ko‘ra biz tengdoshlar bilan aloqalarni aniqladik. Bolalar o‘zlarini boshqacha tutishadi, hech narsa bilan ajralib turmaydilar. Ular o‘qiy olmaydilar va xatolar bilan hisoblaydilar, ular o‘qiy olmaydilar. Bolalarning rasmlari asosan toza emas. Ular osongina to‘qnashadilar. Ulardan ba'zilari ishontirish mumkin, ba'zilari qiyinchilik bilan. O‘yinlarda va sinflarda ular faol emas, ba'zilari esa nima bo‘layotganiga befarq bo‘lishi mumkin. Ular asosan saytdagi faol o‘yinlarni yaxshi ko‘radilar. Bu bolalar asosan "o‘rta" ijtimoiy mavqega ega oilalardan. Ba'zi bolalar to‘liq bo‘lmagan oilalarga ega. Ba'zi oilalarda faqat bitta ota-ona ishlaydi. Bolalarning muloqot qobiliyatini o‘rganish natijalari 2-jadvalga kiritilgan.