Mutaxassisligi bo’yicha jiyanberdiev merojiddinning nogironligi bo‘lgan bolalarni ijtimoiylashtirishning intеgrativ mеxanizmlari mavzusidagi

Adaptatsiya — shaxsning oʻz ichki xususiyatlarini oʻzi yashayotgan muhit xususiyatlaridan kelib chiqqan holda oʻzgartirishi.
ldentifikatsiya — mdivid tomonidan ongli va ongsiz ravishda boshqalarning xulq-atvorini, qadriyatlarini va ijtimoiy me'yorlarini oʻzida qayta tiklashi (o‘ziniki qilib oʻzlashtirish).
Taqlid qilish — individ tomonidan ongli va ongsiz ravishda boshqalarning xatti-harakati, yurish-turishi, gapirishini oʻzida qayta tiklash (oʻziniki qilib oʻzlashtirish).
Ishonish — individ tomonidan ongli va ongsiz holatda u bilan muloqotga kirgan insonlarning fikrlari, his-tuygʻulari, dunyoqarashlarini oʻzida qayta tiklash (o‘ziniki qilib oʻzlashtirish).
Ijtimoiylashuv - bu shaxs bo‘lish jarayonini tavsiflovchi eng keng tushuncha bo‘lib, u ijtimoiy hayotning tayyor shakllari va usullarini (g‘oyalar, qadriyatlar, me'yorlar) ongli ravishda o‘zlashtirishni emas, balki o‘z yo‘nalishlarini, o‘z yo‘nalishlarini rivojlantirishni o‘z ichiga oladi. turmush tarzi, ijtimoiy tajriba.
Ijtimoiylashuv - bu shaxs bo‘lish jarayonini tavsiflovchi eng keng tushuncha bo‘lib, u ijtimoiy hayotning tayyor shakllari va usullarini (g‘oyalar, qadriyatlar, me'yorlar) ongli ravishda o‘zlashtirishni emas, balki o‘z yo‘nalishlarini, o‘z yo‘nalishlarini rivojlantirishni o‘z ichiga oladi. turmush tarzi, ijtimoiy tajriba.
Ijtimoiylashuv - insonning butun hayoti mobaynida o`z-o`zini o`zgartirish va rivojlantirishning boshqariladigan va maqsadga yunaltirilgan jarayoni. Ijtimoiylashuv tushunchasi zamonaviy fanda inson shaxsining moslashuvi va individuallashuvi jarayonlarini o’zaro bog‘laydi. Inson (bola)ning anik bir jamiyat sharoitlariga moslashuvi yoki undan ajralib chikishi (individuallashuvi) ijtimoiylashuv jarayonining mazmunini tashqil etadi.
«Biz ota-onalar sifatida farzandlarimizni - ularning kuchli va zaif tomonlarini yaxshi bilamiz. Biroq hech kim bizning fikrimizni so‘ramaydi. Hech kim bizga bolalarimiz uchun ishlab chiqilgan rejalar va o‘quv dasturlarini ko‘rsatmaydi. Ta’lim sohasi vakillari ko‘pincha bolani tarbiyalash va unga Ta’lim berish to‘g‘ridan-to‘g‘ri oilaga - ota-onalar, vasiylar yoki qarindoshlarga bog‘liq deb ta'kidlashadi. Amaldorlarning bolalar rivojlanishida ota-onalarning o‘rni muhimligini ta'kidlashlariga qaramay, aslida juda kamchilik ularning fikri va ovozini inobatga oladi. Har bir ota-ona o‘z farzandining «mutaxassisi» ekanligini tan olish muhim hamda ular o‘quv dasturlarini ishlab chiqishda bevosita jalb etilishi va bolalarining ehtiyojlarini o‘rganish bo‘yicha birgalikda tadqiqotlar o‘tkazishlari kerak. Xorijiy mamlakatlarda o‘zlarining manfaatlarini mustaqil ilgari sura olmaydigan va huquqlarini himoya qila olmaydigan nogironligi bo‘lgan bolalarning ota-onalari tashkilotlari faoliyati keng yo‘lga qo‘yilgan.
Rossiya bo‘ylab o‘zining hududiy filiallariga ega bo‘lgan Butunrossiya nogiron bolalarning ota-onalari tashkiloti (VORDI) mavjud, VORDI ota-onalarni «bolalarining hayot sifatini yaxshilash uchun qonunchilik va amaliy o‘zgarishlarni harakatlantiruvchi kuch» deb hisoblaydi. Afsuski, O‘zbekistonda hanuzgacha ushbu yo‘nalish va miqyosda faol bo‘lgan bu kabi tashkilotlar yo‘q. "Qoloqlik" emas, balki rivojlanishdagi o‘ziga xoslikdir.
Autizm yoki autistik spektrning buzilishi (AASB) tashqi dunyo bilan aloqa qilishda va ijtimoiylashishda qiyinchiliklarga olib keladigan inson holati toifasiga kiradi. Buyuk Britaniyada AASBga Ta’limdagi qiyinchiliklar (ingl. - learning disability) sifatida munosabatda bo‘linadi va ko‘pchilik uni «buzilish» emas, balki autistik spektr holati deb hisoblaydi. Autizmga diqqat yetishmovchiligi va giperfaollik sindromi (DEGS), tutqanoq, depressiya va boshqa buzilishlar hamrohlik qilishi mumkin. Bundan tashqari, bolalar va kattalarda dislekiya - o‘qish va yozish, ularni tushunishga qiynalish kuzatiladi. AASBning yengilroq, nutq va intellektual darajasi nisbatan rivojlangan shakllaridan biri Asperger sindromi deb ataladi. Bu nom 1943 yilda katta yoshli bolalardagi ushbu holatni tavsiflagan avstriyalik olim Gans Asperger sharafiga qo‘yilgan. 16 yoshli eko-aktivist Greta Turnberg, 2010 yilda hayoti badiiy film sifatida suratga olingan amerikalik olim va yozuvchi Templ Grandin hamda butun dunyoga mashhur ko‘plab iste'dodli rassomlar, bastakorlar, olimlar va siyosatchilar ham xuddi shu sindromga ega bo‘lishgan.
Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti ma'lumotlariga ko‘ra, autistik spektr buzilishi holati har 160 bolaning birida uchraydi va AASB bo‘lgan bolalar soni geometrik progressiyada o‘sib bormoqda. AQSHda bu muammo yetarlicha keng yoritilgan hamda Kasalliklarni nazorat qilish va profilaktika markazining ma'lumotlari shuni ko‘rsatadiki, 2008 yilda 125 nafar bolaga bir nafar AASB bo‘lgan bola to‘g‘ri kelgan bo‘lsa, 2018 yilda allaqachon 59 boladan biriga autizm tashxisi qo‘yilgan.
Rossiyada so‘nggi besh yil ichida autizmi bor insonlar soni 2014 yilda ro‘yxatga olingan 13897 kishidan 2018 yilda 31415 kishiga ko‘paydi. Afsuski, kam va o‘rtacha daromadli mamlakatlarda xabardorlikning past darajada ekani, mutaxassislarning yetishmasligi, diagnostika vositalarining yo‘qligi va daromadlarning o‘rtacha darajada ekani tufayli autizmning tarqalganligi to‘g‘risida kamchilik biladi.
O‘zbekistonda rivojlanishda o‘ziga xosliklari bo‘lgan bolalarning turli xil toifalar (AASB, Daun sindromi, DEGS, disleksiya va boshqalar) bo‘yicha aniq soni to‘g‘risidagi rasmiy statistik ma'lumotlar yo‘q. Davlat statistika qo‘mitasi 2000 yildan beri «jismoniy yoki aqliy rivojlanishida og‘ish» bo‘lgan o‘quvchi-bolalar soni to‘g‘risida ba'zi ma'lumotlarni taqdim etib kelmoqda. XTV rasmiy saytida «Imkoniyati cheklangan shaxslar uchun» bo‘limi mavjud, ammo u yerda bunday o‘quvchilar soni to‘g‘risida ma'lumot yo‘q. Faqatgina Sog‘liqni saqlash vazirligiga yozma so‘rov orqali biz 2013 yildan 2019 yilgacha bo‘lgan davrda bolalar serebral sholligi (BSSH) bo‘lgan bolalar haqidagi ba'zi ma'lumotlarni olishga muvaffaq bo‘ldik xolos. Autizmi bor bolaning otasi va O‘zbekistonda AASBga uchragan bolalar huquqlarini himoya qilish bo‘yicha ijtimoiy faol Farhod Ortiqboyevning so‘zlariga ko‘ra, autizmi bor 400 ga yaqin bola Respublika bolalar ijtimoiy moslashuvi markazida (RBIMM) ro‘yxatga olingan bo‘lib, ularning aksariyati Toshkentda istiqomat qiladi. Biroq shaxsan uning o‘zi bunday bolalari bo‘lgan 1000 dan ortiqroq oilalarni biladi[14, b. 30.].
Ular soni ko‘proq, ammo ota-onalar ko‘pincha bolalarini yashirishadi. Eng asosiysi, bizda "autizm/autistik spektrning buzilishi" tashxisini qo‘ya oladigan mutaxassis deyarli yo‘q. Bunday mutaxassislarni barmoqlar bilan sanash mumkin! Viloyatlarda esa ota-onalar qayerga murojaat qilishni, qayerda to‘g‘ri tashxis qo‘yilishini va bu bilan qanday ishlash kerakligini bilishmaydi», - deydi XTV mutaxassisi Farhod Ortiqboyev. Yana bir muammo - odatiy maktablar sharoitida Ta’lim olishda qiynalayotgan o‘quvchilarni individual qo‘llab-quvvatlaydigan tyutorlarning (inglizcha tutor - "pedagog-murabbiy") yetishmasligi. Ota-onalar bu muammoni o‘z moddiy imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda hal qilishga majbur. Hozirgi vaqtda rivojlanishda o‘ziga xosliklari bo‘lgan bolalar bilan ishlash tajribasiga ega defektologlar yoki psixologlar bu vazifani tijorat asosida amalga oshirmoqdalar.
Ijtimoiylashuv (moslashuv) individning ijtimoiy mavjudotga aylanish jarayoni va natijasidir. Ijtimoiylashuv individning o`z hayoti mobaynida o`zi tegishli jamiyat, ijtimoiy guruh yoki jamoa ijtimoiy me`yorlari, madaniy qadriyatlari, ko`rsatmalari va hulq-atvor namunalarini o`rganish va o`zlashtirish jarayonini ifodalaydi.
Yozuvchilarning diqqat markazida har doim insonning jamiyatning vakolatli a'zosiga aylanishi haqida savol bor edi. XIX asrning so‘nggi uchdan bir qismida ijtimoiylashuv va ijtimoiy psixologlar tomonidan intensiv ravishda o‘rganila boshlandi. Ijtimoiylashuv XX asrning o‘rtalariga to‘g‘ri keldi. Mustaqil fanlararo tadqiqot sohasiga aylandi.
"Ijtimoiylashtirish" atamasi muallifi Amerika sotsiologi F. G. Guldins tomonidan insonga nisbatan qo‘llaniladi, u 1887da "ijtimoiylashuv nazariyasi" kitobida uni zamonaviylikka yaqin ma’noda ishlatgan – "insonning ijtimoiy tabiati yoki xarakterini rivojlantirish, inson materiallarini ijtimoiy hayotga tayyorlash"[20, b. 70.].
Bugungi kunda ijtimoiylashuv muammosi faylasuflar, etnograflar, sotsiologlar, psixologlar va boshqalar tomonidan o‘rganiladi. So‘nggi o‘n yilliklarda ijtimoiylashuvni o‘rganish yetuklikka va hatto keksalikka taqaldi.
Olimlar ijtimoiylashuv kontseptsiyasini turli yo‘llar bilan izohlaydilar, asosan, ijtimoiylashuv jarayonida shaxsning rolini tushunishda farq qiladigan ikkita yondashuvga rioya qilishadi (shuni ta'kidlash kerakki, bunday bo‘linish shartli).
Birinchi yondashuv ijtimoiylashuv jarayonida insonning passiv pozitsiyasini o‘z ichiga oladi va ijtimoiylashuvning o‘zi jamiyatga moslashish jarayoni deb hisoblaydi, bu uning har bir a'zosini o‘ziga xos madaniyatga muvofiq shakllantiradi. Ushbu yondashuv obyekt-obyekt (jamiyat – o‘zaro ta'sirning mavzusi va inson – uning obyekti) deb nomlanishi mumkin. Ushbu yondashuvning kelib chiqishi olimlar edi: fransuz Emil Durkheim va amerikalik Talkot Parsons.
Ikkinchisi, insonning ijtimoiylashuv jarayonida faol ishtirok etishi va nafaqat jamiyatga moslashishi, balki uning hayotiy sharoitlariga va o‘ziga ham ta'sir qilishiga asoslanadi. Ushbu yondashuv subyekt sifatida belgilanishi mumkin. Ushbu yondashuvning asoschilari amerikaliklar Charlz Kuli va Jorj Herbert mida deb hisoblanishi mumkin. Ijtimoiylashuv insonning o‘z-o‘zidan, nisbatan yo‘naltirilgan va maqsadli ravishda yaratilgan barcha yosh bosqichlarida hayot sharoitlari bilan o‘zaro munosabatlarida sodir bo‘lgan madaniyatni assimilyatsiya qilish va ko‘paytirish jarayonida insonning rivojlanishi va o‘zini o‘zi o‘zgartirish deb qaraladi.
Ijtimoiylashuvning mohiyati shundaki, uning jarayonida inson o‘zi tegishli bo‘lgan jamiyatning a'zosi sifatida shakllanadi. Har qanday jamiyatda insonning ijtimoiylashuvi o‘ziga xos xususiyatlarga ega.
Inson moslashuvining o‘ziga xosligi shundaki, bu jarayon shaxsning ijtimoiylashuvi, uning ijtimoiy dunyoga o‘sishi bilan bog‘liq iste'mol qilishda ham, uzatishda ham faol ishtirok etishni o‘z ichiga oladi, mavjud va o‘tmishning ijtimoiy ahamiyatga ega normalari va qadriyatlari ijtimoiy muhit. Ijtimoiylashtirish tushunchasi qobiliyatni tavsiflaydi insonning o‘zgaruvchan sharoitlarni, uning moslashuvchan mohiyatini o‘zlashtirishi.
Hozirgi vaqtda Respublikamizda yosh avlod o`rtasida nogironlikning asosiy tendentsiyalari aholining demografik tuzilishidagi salbiy o`zgarishlar, kasallikning o`sishi, ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarning yomonlashuvi va ekologik vaziyat bilan belgilanadi. Bolalarning ushbu toifasi submadaniyatga, turmush tarziga, rivojlanishning ijtimoiy xususiyatlariga ega bo`lgan maxsus ijtimoiy-demografik guruhdir. Imkoniyati cheklangan talabalarning to`liq ijtimoiy aloqalari imkoniyatini qiyinlashtiradi va yetarli muloqot doirasining yetishmasligi buzilishlarga olib keladi, bu esa o`z navbatida rivojlanishda yanada ko`proq izolyatsiya va kamchiliklarga olib keladi. Ijtimoiylashtirish jarayoni bolaning hayotiga va shunga mos ravishda uning kasbiy rivojlanishiga katta ahamiyat beradi. Ta’lim tizimi olish-ijtimoiy maqomni oshirish va sog‘lig‘i cheklangan yoshlarni himoya qilishning eng samarali mexanizmlaridan biridir.
Nogiron - jismoniy, aqliy , psixologik va hissiy faoliyatning izdan chiqishi, shikastlanishi natijasida hayot faoliyatining cheklanishi munosabati bilan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda nogiron deb topilgan va ijtimoiy yordam hamda himoyaga muhtoj bo‘lgan shaxs tushuniladi[25, b. 165.].
“ Nogiron” atamasi hozirgi kunda eskirib qolgan va qo‘pol bo‘lgan so‘z hisoblanadi. Shuning uchun ham bunday shaxslarga nisbatan “imkoniyati cheklangan insonlar ” yoki “ nogironligi bo‘lgan shaxslar ” deb murojaat qilish to‘g‘ri bo‘ladi. Imkoniyati cheklangan (nogiron) - bu shaxsiy ehtiyojlarini va ijtimoiy hayot yetishmovchiliklarini qisman yoki to‘liq o‘zi mustaqil ta’minlay olmaydigan istalgan shaxs.
Nogironlik qabul qilingan tasnifnomaga ko‘ra organizmdagi domiy buzilishlarga olib keluvchi, hayot faoliyatining cheklanishiga sabab bo‘luvchi, alohida ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashga ehtiyoj tug‘diruvchi ijtimoiy zaiflik sifatida talqin etiladi. Bunday ijtimoiy yordam yo‘nalishlaridan biri zamonaviy jamiyatda tobora katta ahamiyat kasb etuvchi ijtimoiy reabilitasiya hisoblanadi. Imkoniyati cheklanganlarni ijtimoiy reabilitasiyalash ijtimoiy yordamning murakkab zamonaviy va muhim tizimlaridan biridir.
Unining asosiy vazifasi - maxsus tashkil etilgan suhbat vositasida shaxsning ijtimoiy statusini tiklash, uning ijtimoiy munosabatlarda ishtirokini ta’minlashdir. Imkoniyati cheklangan insonlarning asosiy muammosi quyidagilarda:

• 
  Olam bilan aloqaning buzilganligi;
  
• 
  Kattalar va tengdoshlari bilan aloqaning qashshoqligi;
  
• 
  Tabiat bilan muloqotning cheklanganligi;
  
• 
  Bir qator madaniy qadriyatlaming yetishib bo‘lmasligi muammosi;
  
• 
  Elementar Ta’limni ololmaslik.
  

Bu muammo faqatgina sub’yektiv bo‘lmay, balki ijtimoiy-siyosiy hamdir; Qobilyat va iste’dodni namoyon qilishni chegaralanganligi. Nogiron bola tengdoshi kabi qobiliyatli iste’dodli bo‘lishi mumkin, biroq o‘z qobiliyatlarini rivojlantirish, aniqlash va ular orqali jamiyatga foyda keltirishi uchun unga imkoniyatlarning teng emasligi to‘sqinlik qiladi. Tadqiqotlar natijalariga ko‘ra, imkoniyati cheklangan insonlarning psixologik holatida quyidagi emotsional hodisalar kuzatiladi:
1. Tengdoshlari va yaqinlari bilan muloqotning o‘tkir yetishmasligi hissi;
2. Kasallikning rivojlanishi natijasida, yoki tanani mayib qiluvchi davolash usuli ta’sirida o‘zining “Jismoniy meni”ni qabul qilishdagi qiyinchilikni (bola davolash ta’sirida semiradi, sochi to‘kilib ketadi, tez o‘sadi, buning ta’sirida bola dorilarni iste’mol qilishdan bosh tortishi mumkin) paydo bo‘lishi;
3. Ijtimoiy qarovsizlik, zaiflik, jamiyat tomonidan voz kechish hissining paydo bo‘lishi;
4. Qo‘rquvlar (ko‘pincha, parodaksal xarakterga ega bo‘ladi: ular bolaning hozirgi paytdagi aktual holati bilan bog‘liq va qisman kelajakda namoyon bo‘lishi mumkin bo‘lgan holatlar bilan bog‘liq bo‘ladi);
5. Oldinda kutayotgan operatsiya bilan bog‘liq qo‘rquv;
6. Kasallikning residivi oldida qo‘rquv;
7. Yolg‘izlik hissi, ammo ayni paytda bola u uchun ahamiyatli bo‘lgan insonlar bilan uchrashishdan ham qo‘rqishi mumkin;
Hozirgi kunda ko‘plab davlatlar qatori O‘zbekistonda ham imkoniyati cheklangan bolalarning Ta’lim va tarbiya olishlari, tibbiy muolajalar olib borishlari uchun imkoniyatlar yaratib kelinmoqda va bunday insonlar va bolalarning haq-huquqlari qonun hujjatlari bilan mustahkamlab qo‘yilgan va himoya qilinmoqda. . BMT ning Nogironlar huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiyaning xalqaro standartlari[34, b.100.], shuningdek, “nogiron” so‘zi o‘rniga “nogironligi bo‘lgan shaxs” atamasidan foydalanishni nazarda tutuvchi “ Nogironligi bo‘lgan shaxslar huquqlari to‘g‘risida” [4, b.15.] gi Qonun yurtimizda yuqoridagi toifaga mansub shaxslarning huquq va manfaatlarini ifodalashga xizmat qiladi.
2008-yil 22 - apelda “O‘zbekiston Respublikasida nogironlarni ijtimoiy himoya qilish to‘g‘risida” gi qonun qabul qilindi. Bu qonun 2021-yil 16-yanvardan o‘z kuchini yo‘qotgan bo‘lib, bu qonunga muvofiq 2020-yil 15-oktabrda Nogironligi bo‘lgan shaxslarning huquqlari to‘g‘risida” gi O‘RQ-641 sonli qaror qabul qilingan bo‘lib, bu hujjat ko‘zi ojizlar uchun mo‘ljallangan Brayl alifbesida ham nashrdan chiqarildi. Imkoniyati cheklangan talabalarning sifatli kasbiy Ta’lim olishiga quyidagi sabablar ta’sir ko`rsatadi:
1) Mavjud davlat ta’lim standartlariga mos kelmasligi;
2)Tengdoshlar, kattalar bilan muloqot qilishning kommunikativ ko`nikmalarining etishmasligi;
3)Ta’lim muassasasida va shahar infratuzilmasida to`siqsiz me’moriy muhit mavjud emasligi (binolar va hududlarning yetishmasligi, talabalar uchun zarur bo`lgan kirish, yondashuvlar, maxsus mebellar yetishmasligi; shahar, tuman kutubxonalaridan foydalanish imkoniyati kamligi, o`rganish joyiga borish qiyin);
4) Ta’lim muassasalarida kasbiy ta’lim olish uchun zamonaviy o`quv, texnik, texnologik, axborot vositalari va shart-sharoitlar mavjud emasligi;
5) O`quvchilarning salomatligi (uning yomonlashuvi tufayli o`tkazib yuborilgan sinflar soni ortadi);
6) Ta’lim muassasada integratsiyalashgan ta’lim sharoitida ushbu toifadagi talabalar bilan ishlash uchun pedagog kadrlarning tayyorgarligi;
7) Maxsus qurilmalar, uslubiy, didaktik materiallar bilan kam jihozlangan.
Ta’lim jarayonida nogiron talabalar quyidagi muammolarga duch kelishmoqda:
- samaradorlikni pasaytirish, diqqatni o`zgartirish, mnemonistik jarayonlarning zaifligi;
- dasturlash va nazorat qilish funktsiyalarining yetarli darajada rivojlanishi; vizual va yarim-kosmik qiyinchiliklar;
- eshitish va vizual axborotni qayta ishlashning qiyinchiliklari.
Ta’limda yuzaga keladigan muammolarni hal qilish uchun ularning ta’sirini yumshatish, tuzatish, qo`llab-quvvatlash tizimi talab qilinadi, bu esa o`z navbatida nogiron o`quvchilarni kasbiy tayyorgarlik jarayoniga alohida yondashuvni taklif qiladi. Shu munosabat bilan, ushbu toifadagi shaxslarni kasbiy tayyorgarlik bilan shug‘ullanadigan ta’lim muassasalarida qo`llab-quvvatlash, xususan, ijtimoiy-pedagogik qo`llab-quvvatlash masalasi juda keskin. Ta’limda integratsiyalashgan ta’lim bilan birga, eskortning mohiyati talaba shaxsiyatining potentsial imkoniyatlarini maksimal darajada ochib berish, shaxsiy va professional jihatdan to`liq rivojlanishiga ko`maklashish, shaxsning ijobiy tomonlarini to`liq va maksimal darajada namoyon qilish uchun sharoit yaratishdir. Ijtimoiy-pedagogik qo`llab-quvvatlashning asosiy bosqichlari:
1-bosqich-ta’lim va tarbiya faoliyati natijalarini yaxshilash maqsadida tavsiyalar ishlab chiqish uchun cheklangan imkoniyatlarga ega bo`lgan talabalarni diagnostika (psixologik, pedagogik) va so`rovnomalarni tashkil etish va o`tkazish.
2-bosqich-olingan ma’lumotlarni tahlil qilish. Tahlil asosida talabalarning psixologik va pedagogik qo`llab-quvvatlash, ijtimoiy yordamga muhtojligi aniqlanadi.
3-bosqich-tavsiyalar ishlab chiqish.
4-bosqich-psixologik-pedagogik konsultatsiya.
5-bosqich-faoliyat.
Talabalarda mavjud bo`lgan ijtimoiy-psixologik muammolar va o`quv jarayonida yordam ko`rsatish rejasini bartaraf etish bo`yicha ishlab chiqilgan qarorlarni amalga oshirish. 6-bosqich-qo`llab-quvvatlash faoliyatini tahlil qilish. Ta’lim muassasasida sog‘lom tengdoshlari bilan integratsiyalashgan Ta’lim sharoitida kompleks ijtimoiy-pedagogik qo`llab - quvvatlashni tashkil etishda nogiron talabalar alohida e’tibor berishlari, pedagogik qo`llab-quvvatlashlari va mutaxassislar sifatida shaxslar sifatida ijtimoiy va psixologik jihatdan maqbul tarzda jamiyatga integratsiyalashishdan chin dildan manfaatdor bo`lishlarikerak. Keyingi o‘quv yilidan boshlab alohida ta’limga ehtiyojmand bolalarning 24 foizi, 2025- yilgacha esa 40 foizi odatiy maktablarga jalb qilinishi kutilmoqda. Lekin bu Ta’lim tizimi hali O‘zbekistonlik imkoniyati cheklangan bolalar, ularning ota-onalari hamda ustozlari uchun yangi muhit, yamgi bosqich bo‘lgani uchun ham xavotirlar mavjud.
Imkoniyati cheklangan har bir bolaning ta’lim va tarbiyasi bilan shug‘ullanish alohida e’tibor talab etadi. Lekin statistikaga ko‘ra 2020-yilning o‘zida O‘zbekistonda ko‘plab umumta’lim maktablarida 13 ming nafarga yaqin nogironligi bo‘lgan o‘quvchilar inklyuziv ta’lim bilan qamrab olingan[23, b.368.].
Bu ta’lim tizimini joriy etish uchun avvalo jamiyatni, maktabdagi sog‘lom bolalarni ham, imkoniyati cheklangan bolalarni ham bunga moslashtirish kerak. Ayniqsa, boshlang‘ich sinfda tahsil olayotgan bolalar nogironlik nima ekanligi, bunday bolalarning ustidan kulmaslik kerakligini bilishmaydi. Shuning uchun ham ularinklyuziv ta’lim davomida nogironligi bo‘lgan tengdoshining ustidan kulishi, masxara qilishi, uni ajratib qo‘yishi, kamsitishi kabilar kuzatilsa, bu albatta nogironligi bo‘lgan bolaning ruhiyatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Sog‘lom bolalar orasida o‘zini kamsitilganday his etish bola uchun doimiy ruhiy zo‘riqish ostida yashashga sababchi bo‘ladi. Maxsus maktab-internatlarda esa nogironlik jihatidan bir-biriga o‘xshash bo‘lgan bolalar ta’lim va tarbiya olishi jarayonida atrofidagi tengdoshlari ham o‘ziga o‘xshashligi, u kabi kasallik bilan og‘rigani uchun ham ortiqcha ruhiy bosimlar kuzatilmaydi va ular o‘zlarini atrofdagilardan zaif va kuchsizday his etishmaydi.
Insonning ijtimoiylashuvi uzluksiz rivojlanish jarayoni sifatida va shaxsning o‘zini o‘zi rivojlantirishi ijtimoiy moslashuv bilan uzviy bog‘liqdir.
Aslida, ijtimoiy moslashuv eng muhimi mexanizmi, inson sotsializatsiyasining o‘ziga xos shaklidir.
Ijtimoiy moslashuvni tushunish uchun uning tuzilishini ko‘rib chiqish kerak [34, b.100.]. Moslashuv strukturasini qurish mantig‘i quyidagicha: birinchi navbatda moslashish mavzusi, bu asosiy, strukturaning boshqa barcha elementlari qarab va unga nisbatan quriladi. Moslashuv mavzusi mavjudligi va rivojlanishini belgilaydigan ichki parametrlarga ega - ehtiyojlardir. Ehtiyojlar aks ettirilgan ularning atrofidagi dunyo Obyektivlashtirilgan. Rag‘batlantiruvchi har qanday narsa (yoki to‘sqinlik qiladi) ularni qondirish - moslashish omillari. Omillar moslashuvlar mavzuni o‘rab turgan dunyoda, shuningdek moslashish mavzusi. Atrof-muhit o‘ziga xos integralga ega tuzilishi va sub'ektning aksi emas, shuning uchun moslashish omillari unda "erigan", ular uning ajralmas tarkibiy tarkibida mavjud komponentlar - moslashuv ob'ektlari. Agar ehtiyojlar ajralmas bo‘lsa moslashuv predmeti, keyin omillar moslashuv ob'ektlaridan ajralmas bo‘ladi.
Shuning uchun moslashuv sub'ekti real bilan o‘zaro munosabatda bo‘lishga majbur bo‘ladi mavjud moslashuv ob'ektlari, ularning qiymati sub'ekt uchun moslashish omillarining mavjudligi va zo‘ravonligi bilan belgilanadi.