Muxammadjonova g. M., Hamdamova n. A. Enzimologiya

Fizik usullarda immobilizatsiya qilish 
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilganidek, fermentni immobilizatsiyasi deyilganda, uni 
(fermentni) qanday bir alohida fazaga kiritilishi suv fazasidan ajralib turadigan va 
shunday vaziyatda o‘zini asosiy xususiyati - substrat yoki effektorlar bilan aloqada 
bo‘lish imkoniyatidan judo bo‘lmasligini tushiniladi. 
Shu aniqlikdan kelib chiqqan holda, fizikaviy immobilizatsiya qilish 
usullarini to‘rt guruhga bo‘lish mumkin: 
suvda erimaydigan "tashuvchi" larga adsorbsiya qilish; gel teshikchalariga 
kiritish; 
yarim o‘tkazgich membranalar yordamida fermentni reaksion tizimini 
boshqa qismidan ajratish; 
fermentni ikki fazalik reaksion muhitga kiritish, bunday sharoitda ferment 
suvda eruvchan bo‘ladi va ikkinchi fazaga kira olmaydi. 
Keltirilgan klassifikatsiya shartlidir, chunki bu usullar orasida aniq 
ajrimlarni o‘rnatish mumkin emas. Masalan, gel teshikchilariga kiritish usuli bilan 
immobilizatsiya qilishni, yarim o‘tkazgich membranalar orqali ajratib turish deb 
ham qarash mumkin. SHunga qaramasdan bu klassifikatsiya fizikaviy usullar bilan 
immobilizatsiya qilishni bir tizimga solishda yordam bera oladi. 
Adsorbsiya qilish orqali immobilizatsiya qilish, eng ko‘hna usullaridan 
hisoblanadi. Yuqorida aytib o‘tilganidek, 1916 yilda Dj.Nilson va E.Grifin 

---

68 
invertaza fermentini foallashtirilgan ko‘mirda va alyuminiy gidroksidi gelida 
immobilizatsiya qilganlar. Xuddi shu usuldan keyinroq, 1969 yilda I.SHibata L- 
aminoatsilaza fermentini immobilizatsiya qilishda foydalangan. L-aminoatsilaza 
fermenti N-atsetil-DL- aminokislotalarni bir birlaridan ajratishda sanoat miqyosida 
hozirgacha ishlatilib kelinmoqda. Umuman adsorbsiya usulida immobilizatsiya 
qilish boshqa usullardan osonligi, vazifani tez bajarish mumkinligi, tashuvchilarni
arzonligi va boshqa bir qator ustunliklarga ega bo‘lganligi uchun fermentlar 
muxandisligida keng qo‘llanilib kelinmoqda.