Muxammadjonova g. M., Hamdamova n. A. Enzimologiya

Adsorbsion immobilizatsiya qilish uchun "tashuvchi" lar 
Adsorbsion immobilizatsiya uchun ishlatiladigan "tashuvchi" larni ikki 
sinfga - 
organik va noorganik tashuvchilarga bo‘lib o‘rganish mumkin. 
Noorganik tashuvchilar sifatida kremnezem, alyumin, titan va boshqa 
elementlar oksidlari, alyumosilikatlar (loylar), shisha, sopol, faollashtirilgan 
ko‘mir va boshqalar keng ishlatiladi. 
Organik tashuvchilar orasida keng tarqalganlari har xil polisaxaridlar 
polimerli ionalmashuv smolalari, kollagen, tovuq suyaklari va boshqalardir. 
Tashuvchilar kukun, kichik sharchalar, granulalar sifatida ishlatiladi. Ba’zi bir 
holatlarda, gidrodinamik qarshilikni pasaytirish maqsadida, tor parallel kanallar 
saqlovchi monolitlar sifatida ham chiqariladi. 
Tashuvchilarni 
eng 
asosiy 
xususiyati 
sorbsiya 
qilish 
qobiliyati, 
teshikchalarini o‘lchami, mexanik va kimyoviy barqarorligidir. 
Adsorbsion immobillizatsiya qilish usullari 
Adsorbsiya qilish yo‘li bilan immobilizatsiya qilish eng sodda usullardan 
bo‘lib, ferment eritmasini "tashuvchi" bilan aralashtirish yo‘li bilan amalga 
oshiriladi. Yopishmasdan fermentni yuvib tashlagach, immobilizatsiya qilingan 
ferment ishlatilishga tayyor bo‘ladi. Adsorbsion immobilizatsiya qilingan 
fermentlarni olish uchun quyidagi uslubiy ko‘rsatmalardan foydalanadi. 
Statistik usul eng oson yo‘l bo‘lib "tashuvchi" ferment eritmasiga tashlanib 
(solinib) hosil bhlgan aralashma, ma’lum vaqtga tashlab qo‘yiladi. Immobilizatsiya 

---

69 
fermentni o‘z o‘zidan diffuziyasi tufayli boshlanib, adsorbsiya bilan tugallanadi. 
Bu usulni kamchiligi, ferment eritmasi bilan "tashuvchi" aralashmasi uzoq vaqt 
(bir necha kunga) tashlab qo‘yilishi lozim. Laboratoriya sharoitida ko‘proq 
aralashtirish usuli ishlatiladi. Bu usulda statistik usuldan farqli o‘laroq ferment 
eritmasi bilan 
"tashuvchi" doimiy ravishda aralashtirib turiladi. 
Aralashtirish uchun magnit aralashtirgich, mexanik aralashtirgich yoki 
mikrobiologik tebratgichdan foydalanish mumkin. Bu usul oldingisidan ancha 
ustun turib "tashuvchi" satxida fermentni bir tekis joylanishini belgilab beradi. 
Ba’zida adsorbsion immobilizatsiya qilish uchun elektrocho‘ktirish usulidan 
foydalaniladi. Buning uchun ferment eritmasiga ikkita elektrod tushiriladi, ulardan 
bittasini satxida bir qatlam "tashuvchi" surtilgan bo‘ladi. Elektrodlar tokka 
ulanganda ferment satxidagi faol guruhlar (-NH
2
; -COOH va x.k.) hisobidan 
"tashuvchi" saqlanayotgan elektrod tomonidan harakat qiladi va uni satxida 
cho‘kadi. 
Texnologiyada foydalanish uchun eng qulay usul - kolonkalardan o‘tkazish 
usulidir. 
Bu usulni ikki modifikatsiyasi bor, ulardan biridan "tashuvchi" to‘ldirilgan 
kolonkadan tepadan pastga qarab, mikronasoslar yordamida ferment eritmasi 
haydaladi, ikinchisida esa teskarisi, ferment pastdan tepaga qarab yo‘naltiradi. Bu 
usulni afzallik tomoni, fermentni haydash, yuvish, va keyingi fermentativ 
jarayonlar, hech qanday manipulyasiyasiz bir kolonkani o‘zida olib boriladi.