N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a

lash, pardozlash, arralash va parmalash usullari ixtiro etiladi. Bu 
esa 
ibtidoiiy 
ishlab 
chiqaruvchi 
kuchlami 
yanada 
tezroq 
rivojlanishiga olib keldi. Bu usullar hamma qurollarga nisbatan 
qo‘llanilmagan. 0 ‘tkir tig ‘ beruvchi qurollar yasashda 
kertm a va 
yorma uslubidan foydalanganlar.
Ilk neolit davrida makrolit qurollar keng tarqalgan. Ular og‘ir 
katta hajmdagi chaqmoqtoshdan ishlangan qurollar bo‘lgan. Qurollar 
qumtosh taxtada silliqlangan. Tosh taxta tayanch vazifasini o'tagan. 
Qurollar ho‘l kvars qumi bilan uzoq vaqt ishqalash jarayonida 
silliqlangan. 
Silliqlangan 
tosh 
qurollar 
neolit 
oxiriga 
kelib 
parmalangan. Parmalashda suyak parma vazifasini bajargan. Suyak 
parmani qalqon ipiga o ‘rab aylantirganlar, unda suyakning uchiga 
nam qum sepib turilgan. Parmalangan qurolga dasta o‘rnatish 
mumkin bo‘lgan.
Neolit 
davrida 
qurollam ing 
tiiri 
ko‘paygan: 
tosh 
boltalar, 
ponalar, tosh teshalar, iskanalar, og‘ir t h o ‘qmorlar paydo boMgan. 
Tosh boltalar neolit davrida barcha og ‘ir yumushlarni bajargan. 
Uning xo‘ja!ikdagi ahamiyati katta boMgan, shuni e’tiborga olib, 
ba’zi olim lar bu davmi «boltalar asri» deb atashni ham taklif 
qilishgan.
Neolit davri jam oalarida m ehnat qurollarini takomillashtirish 
bilan 
bir 
qatorda 
hunarmandchilikning 
bir 
qator 
tarm oqlari- 
kulolchilik, to'quvchilik, zargarlik kabi sohalari ixtiro qilindi.
Paleolit, mezolit davrlarida idishlar yog‘ochdan yoki novdadan 
yasalgan bo‘Isa, neolitning rivojlangan bosqichiga kelib, dag‘al, chala 
kuydirilgan sopol buyumlar ishlab chiqarila boshlandi. Ularning tagi 
tuxumsimon bo‘lib, shakli neolit davri odamlarining ko‘l yoqalarida, 
qumloqlardagi chaylalarda yashaganliklari bois shunday boMgan, y a’ni 
sopol idishlar koM yoqasidagi qum ustiga o ‘rnatilgan va ularni toshdan 
terilgan o ‘choqlarga qo‘yish ham qulay boMgan. So‘nggi neolit davriga 
kelib sopol buyum shakli o ‘zgaradi. Tuvaksimon - osti yassi va tekis 
idishlar paydo boMadi, maydalashadi. Idishlar loy lentalar asosida 
qoMda 
ishlangan. 
Idishlar 
naqshi 
ham 
oddiydan 
murakkabga 
° ‘zgarib boradi. Idishlar bir yarusli xumdonlarda pishirilgan. Lekin 
idishlar qo ‘pol, m o‘rt boMgan.
To'qim achilik hunarmanchilikning vujudga kelishi ham neolit 
davrining 
buyuk kashfiyoti 
hisoblanadi. 
Neolit davri 
odamlari 
hayvon yungi va o‘simlik tolasidan 
mato to'qishni o ‘rganganlar. 
Shuningdek, yigirilgan ipdan baliq to‘ri ham to‘qilgan. Bu esa
53

---

baliq ovlash ahamiyatini keskin ravishda oshirib yuborgan. Bunga 
suvda suzuvchi qayiqlam ing yaratilishi ham imkon bergan.
Neolit davri yutuqlaridan yana biri 
ona urug‘i doirasida juft 
oilaning vujudga kelishi bo‘lib, u urug‘ ichida oilaviy munosa- 
batlarning izga tushishiga olib keldi va jam iyat taraqqiyotini yanada 
olg‘a siljitdi.
0 ‘rta Osiyoda neolit davri jam oasi rivojlanishining 2 xil ko‘rinishi 
mavjud boMgan: 1. Janubiy— g ‘arbiy hududlarida, hozirgi Turkma- 
nistonning K opetdog1 tog‘i oldi daryo xavzvlarida ilk dehqonchilik 
madaniyati shakllangan. 2. M arkaziy va shimoliy hududlarida esa, 
neolit davri jamoalari ovchilik va baliqchilik 
xo‘jaligi bilan 
shug‘ullanganlar. 
M intaqalararo 
rivojlanishning o ‘ziga xos jihatlari 
tabiiy-iqlim sharoitidan kelib chiqqan. Shuningdek, 0 ‘rta Osiyoda 
neolit davri yodgorliklarini bir necha yirik territorial-xo‘jalik shakllarga 
ajratilgan: masalan, Joytun madaniyati, Kaltam inor madaniyati, Hisor 
madaniyati va Sazag‘on madaniyati shular jum lasidandir.