N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a

t a ’lim vazirligining 2010 y il 21 oktyabrdcigi 396-sonli buyrug'iga 
asosan nashrga tavsiya qilindi.
ISBN 978-9 943-10^ 465-5
© «Fan va texnologiya» nashriyoti, 2011.

---

KIRISH
0 ‘tmish kelajakni belgilaydi - deydi dono xalqimiz. Haqiqatan ham 
o'tm ishda yuz bergan har bir voqea, hodisa bugungi kun uchun 
poydevor vazifasini o ‘taydi. 
Ayniqsa, xalqlam ing m a’naviyatini 
shakllantirishda, ulam i ruhan boyitishda o ‘tm ish voqealarining o ‘rni 
beqiyosdir.
0 ‘tmishni o ‘rganishda arxeologiya va tarix fanlari muhim o‘rinni 
egallaydi. 
Ular mustaqil 
fan 
sohalari 
bo'lsada, 
bir-biri 
bilan 
chambarchas bog‘liq. Ular bir obyektni, y a ’ni o ‘tmishni turli uslublarda 
tadqiq qiladilar. 0 ‘tmish voqealarini tarix yozm a va moddiy manbalar 
asosida o ‘rgansa, arxeologiya asosan, moddiy manbalar-topilmalar 
asosida o ‘rganadi.
Kishilik jam iyati tarixini tiklashda arfxeologiyaning o ‘mi beqiyosdir. 
Arxeologiya qadimgi moddiy m adaniyat 
manbalarini o ‘rganish 
jarayonida turli uslublardan, ayniqsa aniq 
fanlam ing 
yutuqlaridan 
unumli foydalanadi. Bu fanlar - geografiya, geologiya, botanika, 
zoologiya, 
kimyo, 
biologiya, 
fizika, 
antropologiya, 
etnografiya, 
toponimika, astronomiya va boshqalardir.
Arxeolog olim lar OM .Islomov va K.A.Kraxmal 
0 ‘rta Osiyo 
mintaqasining o ‘ziga xos geologik tuzilishini, y a’ni tog‘lik, adirlik va 
pasttekisliklardan iborat ekanligini hisobga olib, undagi 
geotektonik 
va geomagnit hodisalarni radiom agnit metodlari orqali o‘rgandilar. 
Natijada olimlar pasttekisliklardagi kimyoviy o ‘zgarishlar tog‘lik 
hududiarga nisbatan sekin kechishini isbotladilar va 
paleolit 
davri 
yodgorliklari uchun 
ilgari belgilangan sanalarni 500-600 ming yilga 
qadimiylashtirdilar. Bu esa, jahon miqyosida katta yangilik bo‘ldi.
Arxeologiyada qadimgi davrlar tarixi tabiiy-geografik sharoit bilan 
bog‘liq holda 
tadqiq qilinadi. 
Arxeologiyada 
bu «ekofakt» va 
«artefakt» tushunchalari bilan ishlatiladi.
«E ko fakt» - insonlarni qurshab turgan 
tabiiy-geografik muhit 
omillaridir. Inson tabiiy muhitga m oslashib hayot kechiradi. Hayot tarzi 
uchun zarur boMgan narsalarni tabiatdan oladi va yashash tarziga xos 
madaniy izlar qoldiradi. Arxeologlar xuddi shu madaniy izlar orqali 
insoniyatning o ‘tmishini tiklaydi.

---