N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a

Joytun madaniyati 0 ‘rta Osiyoning ja n u b iy -g ‘arbiy hududida 
ilk dehqonchilik bilan shug‘ullangan qabilalar yodgorligidir. Uning 
izlari faqat Turkm anistonning janubiy--g‘arbiy hududlaridan topilgan. 
Olim lar uni m iloddan avvalgi VI ming yilliklar oxiri V ming 
yilliklar boshlariga oid deb hisoblashadi. Uni B.A.Kuftin, V.M .M as- 
son, D.Durdiev, O.Berdievlar tadqiq qilgan. Joytun madaniyatiga Bami, 
T o‘g ‘oloqtepa, ChagMllitepa, M unchoqlitepa, C ho‘pontepa, Joytun, 
Nayzatepa kabi bir qator ibtidoiy dehqonlarning manzilgohlari kiradi. 
Joytun qishlogMda 
uch qurilish bosqichi aniqlangan. Unda uylar 
to ‘rtburchak shaklida qurilib, devorlari guvaladan ishlangan va somon 
bilan suvalgan. Uylarning yonida x o ‘jalik xonalari - omborxona, saroy 
va o ‘ralar ham boMgan. Joytun uylari devorining qalinligi 30 sm ni 
tashkil etgan. Har bir uyda (xonadonda) 5-6 kishidan iborat oila 
yashagan, deb taxmin qilinadi. Hammasi boMib, Joytunda 30 ga yaqin 
uy-joy komplekslari lgan, ularda 150-180 kishi istiqomat qilgan.
Uyning ichki o ‘ng tom onida katta to ‘g ‘ri burchakli o ‘choq mavjud 
boMib, u loydan (guvala) qurilgan. Tosh qurollari asosan chaqmoq- 
toshdan ishlangan. Prizma va konussimon nukleuslar ko‘plab topilgan. 
Geometrik shakldagi m ikrolitlarning keng tarqalishi Joytun mada- 
niyatining muhim xususiyati hisoblanadi. Ulardan qadama tig ‘ sifatida 
foydalanishgan.
Joytunliklar kulolchilik buyumlarini qoMda yasaganlar va geometrik 
naqshlar bilan bezaganlar. Ilk Joytun m adaniyatida bezakli sopol idishlar 
kam uchraydi. Bezakli idishlar ko'proq qizil rang bilan ishlangan. Ilk
54

---

Joytun sopol idishlarida to‘lqinsimon chiziqlar uchrasa, so‘nggi Joytun 
sopol idishlarida to‘rsimon chiziqlar asosiy o ‘rinni egallaydi.
Bu erdan hayvon va odam gavdasi tasvirlangan haykalchalar, 
munchoq, shaxmat donalari topilgan. Haykalchalardan ko‘proq echki, 
q o ‘y haykallari uchraydi. Haykalchalar urug‘ning sig‘inadigan buyumi 
deb taxmin 
qilinadi.
C ho'pontepa qishlog‘idan bir necha qabrlar topib o ‘rganilgan. 
Qabrlardan g ‘ujanak holda yon tom oniga yotqizilgan va ustiga qizil oxra 
sepilgan odamlarning suyaklari topilgan. Bu qabrlar neolitning eng 
so‘nggi bosqichiga tegishlidir.
Joytun madaniyati yodgorliklaridan topilgan moddiy manbalar 
ularning dehqonchilik bilan birga, chorvachilik, ovchilik bilan ham 
shug'ullanib, o ‘z davrining katta yutuqlarini qo'lga kiritganligini 
ko‘rsatdi.