N. Bozorboev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboev, A. T. Ilyasov

Bir seksiyali taxlama tunnel qolip. Bunday ko‘rinishdagi tunnel 
qoliplarni ishlab chiqarishdan maqsad, barcha rostlash (to‘g‘rilash) operatsiyalarini 

---

92 
mexanizatsiyalash evaziga qo‘l mehnati hissasini kelgusida qisqartirishdan 
iboratdir. Umuman olganda, bu qolipdan foydalanish shunga asoslangan gorizontal 
panelning elastik deformatsiyasi qiymati hisobiga vertikal panelni qolipdan 
ko‘chirish imkoniyatiga yaqinlashtirishdir.  
Qalinligi 3 mm bo‘lgan metall list bilan qoplangan vertikal shchitlar 
vertikal va gorizontal qirralari (qobirg‘a) bo‘yicha bikirlikka ega, bunday bikir 
struktura vertikal shchitni yon qo‘shni shchitlar bilan mahkamlashda balandligi 
bo‘yicha o‘rnatilgan ikkita vintli tortqi bilan chegaralanishga imkoniyat beradi. 
SHchitlarning yuqorigi bikir qobirg‘asiga gorizontal yarim to‘sin mahkamlanadi, 
qaysikim, u o‘z navbatida o‘zaro sharnirlar yordamida biriktirilgan bo‘lib, tunnel 
bo‘ylama o‘qi bo‘yicha to‘g‘rilangan. Tunnelni butun oralig‘i bo‘yicha yopgan 
qolipning gorizontal paneli tirgaklarga emas, shu yarim to‘sinlarga tayanadi. 
Gorizontal panel vertikal panellar bilan paz (o‘yiq)larida tutashtiriladi va 
muayyan holatda boltlar bilan mahkamlanadi. Bu holatda u betonlashda va beton 
boshlang‘ich mustahkamligini olgunicha turadi. Qolipni ajratishda ikki gorizontal 
yarim to‘sinlarni tutashtiruvchi markaziy sharnir tirgaklarni cho‘zilishi ta’sirida 
tushiriladi, bu vaqtda gorizontal shchitda sinusoidal deformatsiya ro‘y beradi. 
Vertikal shchitlar ham o‘zaro shatundagi tortqilar bilan birlashtirilgan, 
shuningdek, qolipni ajratuvchi va kerakli sathga ko‘taruvchi rolik hamda rolikli 
g‘ildirak bilan jihozlangan. Bir seksiyali tunnel qolip gidravlik uzatma orqali 
avtomatik ravishda qoliplash jarayonlarini bajarish uchun ish holatiga keltiriladi. 
Qolipdan ajratish jarayoni ham bitta umumiy elektrik nasos bilan boshqariladigan, 
bir vaqtda ishlaydigan domkratlar yordamida avtomatik ravishda amalga oshiriladi. 
Domkratlar bir vaqtning o‘zida tirgaklarni shatunlariga, tortqilarga va ko‘taruvchi 
roliklarni halqalariga ta’sir etuvchi qattiq val orqali harakatga keladi.
Oralig‘i 6 m va uzunligi 5 m bo‘lgan tunnellar uchun tunnelning har bir 
tomonidagi hamma to‘rtta tirgaklarni va ikkita tortqi hamda to‘rtta ko‘taruvchi 
qurilmalarni harakatga keltirish uchun ikkita (har tomoniga bittadan) gidravlik 

---

93 
domkrat yetarli. Seksiyalarni bitta qolip to‘plamida birlashtirish faqat ajratilgan 
holatdagina bajariladi. Ketma-ket quyidagi operatsiyalar bajariladi: 
• kerakli uzunlikdagi tirgak va tortqilar vintli domkratlar yordamida 
o‘rnatiladi; 
• qolip kerakli balandlikka domkratlar yordamida chiqariladi; 
• gorizontal shchitni qoliplash sirti gorizontal yarim to‘sinlar orasida 
joylashgan zulfin qurilma bilan tortiladi. 
Tunnel qolip rolikli g‘ildirakda yoki maxsus rulda boshqariladigan qurilma 
yordamida suriladi. 
Taxlama tunnel qolip ortki panel va sharnirga qo‘yilgan qo‘shimcha 
chiqarma bilan jihozlanishi mumkin. SHu konstruksiyaning devor shchiti yoki 
tunnelni vertikal paneli yordamida binoning yon tomonidagi va fasadidagi tashqi 
devorni, shuningdek, lift shaxtasi devorini ham bir vaqtda betonlash mumkin. 
Tunnel qolip betonlangan yacheykadan stroplarga yoki balansirga ilintirib 
chiqarib olinadi. Tunnel qolip kichik o‘lchamli tashqi vibrator (titratkich)lar va 
inventar isitish qurilmalari bilan jihozlanishi mumkin, bu esa har qanday ob-havo 
sharoitida beton ishlarini bajarishga imkon yaratadi. 
Tunnel inshootini mexanik yoki noto‘liq avtomatlashtirilgan variantda 
barpo etish ko‘p qo‘l mehnatini talab qiladi. Bunday hollarda, tunnel qolipni 
ajratishdagi ko‘tarish va tushirish jarayonlari vertikal panelning asosiga o‘rnatilgan 
dastaki vintli domkratlar yordamida amalga oshiriladi.