N. Bozorboev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboev, A. T. Ilyasov

Modulli tunnel qolip. Ikki seksiyali bunday turdagi tunnel qoliplarni 
qo‘llash, galma-gal keladigan har-xil o‘lchamli oraliqlarni betonlash mumkin 
bo‘lgan qurilish maydonlarida maqsadga muvofiq bo‘ladi. Qolipning gorizontal 
panellari gidravlik qurilmalar yordamida suriladi va unga qo‘lda o‘rnatiladigan 
qo‘shimcha ulanmalar qo‘shiladi. Tunnel yarim seksiyalarining turg‘unligi rolikli 

---

94 
g‘ildirakli qiya tirgovichlardan foydalanish hisobiga bo‘lib , qolip bo‘yicha 
surilishida, betonlashda va beton qorishmasini zichlashda yetarli mustahkamlik va 
bikirlikni ta’minlashga imkon yaratadi. 
Tunnel qolipdan yil davomida, ob-havosi og‘ir sharoitlar va tashqi harorat -
30
0
S bo‘lganda ham, muvaffaqiyatli foydalanish mumkin. Metall qolipni ikkala 
ko‘ndalang yon tomonini maxsus issiqlikni himoyalovchi to‘siq (parda)cha yopib 
yoki tunnelni izolyatsiyalab ichini issiqlik generatorlari bilan isitish mumkin, 
qaysikim qolipning metalli a’lo darajada issiqlikni o‘tkazadi. Solyar moyidan qish 
sharoitida betonni isitish va yozda betonning jadal ravishda qotishi uchun 
foydalanish elektr energiya sarfini tejaydi va beton strukturasini
yaxshilaydi.
19-bob 
BINOLARNI VERTIKAL KO‘CHIRILADIGAN QOLIPLARDA 
BARPO ETISH 
19.1. Ko‘tarma-qayta o‘rnatiladigan qolip (KQO‘Q) 
Bunday qoliplar balandligi bo‘yicha ko‘ndalang kesimi o‘zgarmas va 
o‘zgaruvchan bo‘lgan maxsus inshootlarni, ko‘proq balandlashgan sari 
konussimon yo‘nalishga ega bo‘lgan mo‘rilar, gradirnyalar, silos minoralari kabi 
inshootlarni barpo etishda qo‘llaniladi. Qolip yangi yarus (pog‘ona)ga o‘rnatishda 
betondan ajratiladigan tashqi va ichki shchitlardan tarkib topgan bo‘lib, 
shuningdek, mahkamlash elementlari va tutib turuvchi qurilmalar, ishchi to‘shama 
va ko‘tarish moslamalaridan iborat. (19.1-rasm). 
Tashqi qolip to‘g‘riburchakli va trapetsiyasimon shakldagi panellardan 
yig‘ilgan bo‘lib, qalinligi 2 mm bo‘lgan po‘lat listdan va metall karkasga 
o‘rnatilgan metall burchakliklar va qalinligi 20…22 mm bo‘lgan nambardosh 
fanera bilan qoplangan bo‘lib tayyorlanadi. To‘g‘riburchakli panelning o‘lchami 
2700×850 mm, balandligi 2700 mm, yuqorisi bo‘yicha eni 818 mm, pastki qismi 

---

95 
bo‘yicha eni 850 mm ga teng. Panellar tortuvchi elementlar va mahkamlash 
moslamalari yordamida tutashtiriladi. 
19.1-rasm. Ko‘tarma-qayta o‘rnatiladigan qolip: 
1 – betonlanadigan devor; 2 – qolipning tashqi shchitlari; 3 –qolipning ichki shchitlari; 
4 – ko‘taruvchi qurilma; 5 –tayanch-ko‘tarma qurilmasining shaxtasi; 6 – osma ilmoq; 7 – ish 
maydonchasi; 8 – tayanch to‘sinlari; 9, 10 – tashqi va ichki osma so‘rilar. 
Ichki qoliplar ikki yarusli o‘lchamlari kichikroq 1250×550 mm li 
shchitlardan yig‘iladi. Qolipni ko‘tarish uchun shaxta ko‘targichiga tayangan 
ko‘tarma boshmoq(kallak) ko‘zda tutilgan. Qolipni ko‘tarishda kallak 
ko‘targichdan 2,5 m balandlikka ko‘tariladi, shuning bilan navbatdagi yarusni 
barpo etish ish bosqichi tugaydi, qolip qayta o‘rnatiladi, ko‘targichning 
qo‘shimcha bo‘g‘inlari o‘stiriladi.